Τα τελευταία χρόνια, όπως αναφέρει ο Luís Bettencourt στο βιβλίο του “The Origins of Scaling in Cities” (2013), η αναζήτηση νέων μεθόδων και εργαλείων για τη συλλογή βασικών κριτηρίων, παραμέτρων και δεικτών για την απεικόνιση και τον ποσοτικό προσδιορισμό των ιδιαιτεροτήτων των πόλεων, έχει αυξηθεί. Η μετατόπιση από τη σύνθεση, στην ουσιαστική αναζήτηση των λειτουργικών μηχανισμών των αστικών περιβαλλόντων, προβάλει σήμερα ως αναπόφευκτο παράγωγο του σχεδιασμού. Η διαπίστωση ότι η νοητή εικόνα που σχηματίζει κανείς για το περιβάλλον του, σχετίζεται με τη δυνατότητα προσανατολισμού σε αυτό ή ακόμη και με νευρολογικές παθήσεις, έστρεψε το ενδιαφέρον μιας ομάδας αντιληπτικών ερευνητών και νευροεπιστημόνων προς αυτή την κατεύθυνση.
Ωστόσο οι μελέτες αυτές τείνουν να αγνοούν ότι κάθε αστικό περιβάλλον διαθέτει ορισμένες ιδιότητες, και παρόλο που υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά, αυτές οι ιδιότητες διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Η καταγραφή των στοιχείων που κάνουν τα δομημένα περιβάλλοντα μοναδικά είναι θέμα τόσο της ποσοτικής γνώσης των απτών πτυχών τους, όσο και της ατομικής αντίληψης για τις άυλες ιδιότητές τους. Στον τομέα της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασμού, η τάση ήταν πάντα ο διαχωρισμός των δύο. Στην πραγματικότητα, οι επιστημονικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστο σε σχέση με τις τεχνικές, φυσικές και υλικές πτυχές του δομημένου περιβάλλοντος, ενώ οι ατομικές αντιλήψεις, συναισθήματα και αντιδράσεις που μεταφέρονται και προκαλούνται από την αρχιτεκτονική, είναι ζήτημα σχεδιαστικής διαίσθησης. Έχοντας ως δεδομένα τα πιο πάνω το κύριο ερώτημα που θα πρέπει η αρχιτεκτονική κοινότητα να απαντήσει σήμερα, αφορά τον αντίκτυπο του δομημένου περιβάλλοντος στη διαμόρφωση των ατομικών και των συλλογικών εμπειριών. Σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο η σχεδιαστική πρόθεση και το παραγόμενο περιβάλλον επηρεάζουν την αντιληπτική ικανότητα του χρήστη και πως αυτό αντανακλάται στη δυνατότητα δράσης του σε αυτό;
Η πολυπλοκότητα της σημερινής αστικής δυναμικής απαιτεί εναλλακτικές μεθόδους κατανόησης της ανθρώπινης εμπειρίας, για καλύτερη ενημέρωση του σχεδιασμού χώρων. H Melissa Farling αναφερόμενη στα λόγια του Fred Gage (2015), επισημαίνει ότι η γνωστική επιστήμη ισχυρίζεται πως το δομημένο περιβάλλον αλλάζει τη δομή του εγκεφάλου μας, τροποποιώντας τη λειτουργία των γονιδίων και επομένως επηρεάζει τη συμπεριφορά μας. Χωρίς όμως να συζητάμε για τις λεπτομέρειες των ψυχολογικών και βιολογικών πτυχών της ανθρώπινης αντίληψης, η πρόθεση της αρχιτεκτονικής κοινότητας θα έπρεπε να είναι μια εναλλακτική ματιά στη βιωματική φύση των πόλεων του σήμερα, μέσω πειραματικών στρατηγικών και νέων τεχνολογιών στις οποίες δεν είχε πρόσβαση παλαιότερα.
Η εισήγηση μιας νέας πολυαισθητηριακής και διεπιστημονικής προσέγγισης, απαλλαγμένης από παλαιωμένα πρότυπα σχεδιασμού, δείχνει να επιτρέπει την ποσοτική και ποιοτική αποτύπωση του αστικού συνόλου, αποκαλύπτοντας λειτουργικά ή μη, χωρικά μοτίβα. Η εισαγωγή βιομετρικών αναλυτών και τεχνικών στη διαδικασία σχεδιασμού, συμβάλει στη κατανόηση του τρόπου που το δομημένο περιβάλλον επηρεάζει την αντιληπτική ικανότητα και την ποιότητα ζωής του χρήστη (βλ. Εικ.1). Η υβριδικότητα των αποτελεσμάτων τέτοιων ερευνών, αποδεικνύει ότι η βιωσιμότητα των πόλεων, έγκειται στην οπτική τους διαπερατότητα και στην απτική τους μορφοπλαστική δομή. Με άλλα λόγια ότι αποτελεί απτικά προσβάσιμο αντικείμενο ή δομή, επιτρέπει τη μείωση του άγχους στους χρήστες, καθώς επίσης και τη μείωση του ρυθμού μετακίνησης. Μικρότερες ταχύτητες επιτρέπουν την αύξηση της κατανάλωσης προϊόντων και κατά συνέπεια, την ανάπτυξη νέας αστικής οικονομίας που επιτρέπει μεγαλύτερες αναπτύξεις στις χώρες εφαρμογής της και συνεπάγεται με υγιέστερες πόλεις.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι τα χρόνια μοντέλα ερευνών για το χώρο από όλες τις ειδικότητες πέραν της αρχιτεκτονικής, καθετί άλλο παρά παραγωγικά και αποδοτικά υπήρξαν. Η συλλογιστική αρχιτεκτονική σκέψη που βασίζεται στην υιοθέτηση μιας πολυαισθητηριακής και διεπιστημονικής προσέγγισης, είναι δυνατόν να αποδώσει μια πιο ανθρωποκεντρική και ίσως νέα κατανόηση του δομημένου περιβάλλοντος. Ένα λεξικό πειραματικών αστικών καταστάσεων μπορεί να γίνει αναφορά για τη μελέτη διαφορετικών τυπολογιών περιβάλλοντος από την εμπειρία του χρήστη και να παρέχει ένα πλαίσιο για την υποστήριξη της δημιουργικής διαίσθησης για την ανάπτυξη πιο ελκυστικών, ευχάριστων και βιώσιμων χώρων. Χώρων που το νόημα τους δεν περιορίζεται στην υλική τους φύση, αλλά στο φυσικό αντίκτυπο στην αντίληψη και την υγεία των χρηστών τους.
Εικ. 1: “Heat Maps” ελεγχόμενου περιβάλλοντος μέσα από βιομετρικά δεδομένα ανάλυσης οφθαλμών διαφορετικών χρηστών. Με θερμότερα χρώματα παρουσιάζονται τα περιβάλλοντα με μεγαλύτερο χρόνο παρατήρησης τους από τους χρήστες ενώ με πιο ψυχρά χρώματα αυτά με το μικρότερο. Η εικόνα παρουσιάζει κάποια χαρακτηριστικά όπως την μηδενική παρατήρηση λευκών επιφανειών, την ασυνείδητη παρατήρηση σημείων που σχετίζονται με τη συνειδητή δράση τους καθώς επίσης και τη μόνιμη αναζήτηση της «κίνησης».
*Μαρία Χριστοφή
Αρχιτέκτονας
Μέλος του Νέου Κύματος – Η Άλλη Κύπρος
