Αποστολή των μελών της εν λόγω επιτροπής είναι να εγκύψουν σε ζητήματα που αφορούν την υγεία του Κύπριου πολίτη και βασικό τους μέλημα η δημιουργία σταθερών παραμέτρων όπου θα στηριχτεί ένα σωστά δομημένο σύστημα υγείας, όπως αρμόζει σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος.

Η υγεία αποτελεί σημαντικό συντελεστή ποιοτικής διαβίωσης. Αυτό είναι γνωστό σε όλους. Εκείνο που πιθανώς να μην είναι γνωστό είναι ότι υπάρχουν διεθνείς έρευνες οι οποίες κατατάσσουν την Κύπρο σε αρκετά υψηλή θέση σε σχέση με το πόσο έχει πλησιάσει τους νέους στόχους του ΟΗΕ αναφορικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη στον τομέα της υγείας. Η Κύπρος καταλαμβάνει την 33η θέση στην παγκόσμια κατάταξη των κρατών σε έρευνα η οποία λαμβάνει υπόψη της ένα πλήθος παραγόντων της περιόδου 1990-2019, όπως η μείωση της παιδικής θνησιμότητας, το υψηλό προσδόκιμο ζωής, η χαμηλή επίπτωση των μεταδοτικών ασθενειών ή η καθολική πρόσβαση των πολιτών σε ιατρικές υπηρεσίες.

Η επένδυση στην υγεία θεωρείται παγκοσμίως ως ένας από τους βασικότερους μοχλούς ανάπτυξης. Στην Ευρώπη η προώθηση της καλής υγείας αποτελεί αναπόσπαστη διάσταση των στόχων της στρατηγικής «Ορίζοντας Ευρώπη» για μια έξυπνη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Αντίστοιχα, σε σχετικές εκθέσεις της Κύπρου για τη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για τη χώρα ο τομέας της υγείας έχει περίοπτη θέση.

Και αυτό γιατί ένα ολοκληρωμένο σύστημα καθολικής κάλυψης με καλύτερες παροχές, πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς χρηματοδότησης, συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, αναδιοργάνωση και μηχανογράφηση όλων των δημόσιων νοσοκομείων, αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην παροχή καλύτερης υγειονομικής περίθαλψης. Σήμερα η παροχή υγειονομικής περίθαλψης βασίζεται αποκλειστικά σε νοσοκομειακή και εξειδικευμένη φροντίδα, με έναν πολύ μεγάλο και αρρύθμιστο ιδιωτικό τομέα.

Η Κύπρος είναι από τις λίγες χώρες που δεν έχει ακόμα εφαρμόσει τον ηλεκτρονικό φάκελο ασθενών. Αυτός διασφαλίζει ότι το ακριβές ιστορικό του ασθενούς καταγράφεται άπαξ και τον ακολουθεί σε όποιον γιατρό ή όποιο νοσοκομείο του ΓεΣΥ βρεθεί. Ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενών και η χρήση της πληροφορικής στην υγεία:

• Παρέχουν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στα δεδομένα των ασθενών.
• Διευκολύνουν την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων στις υπηρεσίες υγείας.
• Εξοικονομούν πολύτιμο χρόνο εργασίας τόσο για τους γιατρούς όσο και για τους φαρμακοποιούς, επιτρέποντας την ενασχόλησή τους με περισσότερους ενδιαφερόμενους και με αποδοτικότερο τρόπο.
• Αυξάνουν την αποδοτικότητα των πόρων στην υγεία.

Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση:

• Βελτιώνει την αναγνωσιμότητα και την εκτέλεση των συνταγών.
• Επιτρέπει τον έλεγχο των αποφάσεων για τις συνταγογραφήσεις.
• Μειώνει το ποσοστό των σφαλμάτων στη φαρμακευτική αγωγή.
• Συμβάλλει στην εποπτεία των δαπανών φαρμακευτικής περίθαλψης, μειώνοντας σημαντικά το κόστος τους.

ΓεΣΥ

Προβλήματα του νεοσύστατου Γενικού Συστήματος Υγείας της χώρας (ΓεΣΥ) εξετάζονται και γίνονται εισηγήσεις για βελτίωσή του. Ο εξοπλισμός τόσο σε προσωπικό όσο και σε εγκαταστάσεις των υφιστάμενων νοσηλευτηρίων δημιουργεί αδήριτη ανάγκη εξεύρεσης άμεσων λύσεων. Η ανεπαρκής πρόληψη χρονίων νοσημάτων και περίθαλψη χρονίως νοσούντων, καθώς και η ανισομερής κατανομή πόρων για καινούργια και υφιστάμενα νοσήματα, είναι ακόμη μία βασική προβληματική εικόνα του υφιστάμενου συστήματος υγείας.

Ο ρόλος που έχει δοθεί στον γενικό γιατρό στο ΓεΣΥ είναι κομβικός, κατά τα πρότυπα των συστημάτων υγείας και άλλων χωρών. Αυτό που δεν έγινε στην Κύπρο, όμως, είναι η διασφάλιση υψηλού επιπέδου υπηρεσιών από τους γενικούς γιατρούς μέσω της διαμόρφωσης ενός συγκεκριμένου πλαισίου παροχής υπηρεσιών. Δεν έχουν καθοριστεί, για παράδειγμα, δείκτες ποιότητας υπηρεσιών, ώστε να βελτιώνονται μέσω εποπτείας. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, επίσης, παρατηρήθηκαν πολλές δυσκολίες, καθώς πολλοί ασθενείς (είτε με κορονοϊό είτε με άλλα χρόνια νοσήματα) ένιωσαν αβοήθητοι.

Η βελτίωση του λογισμικού του ΓεΣΥ, ώστε να διευκολύνει και όχι να ταλαιπωρεί ασθενείς και γιατρούς, ο έλεγχος των χρηματικών απαιτήσεων των επαγγελματιών υγείας με βάση την κλινική τους δραστηριότητα, οι μικρότερες ή και ανύπαρκτες λίστες αναμονής για χειρουργεία/θεραπείες, καθώς και η προτεραιότητα στην ποιότητα της φροντίδας των ασθενών και όχι στην ακατάσχετη διενέργεια εργαστηριακών και απεικονιστικών εξετάσεων, αποτελούν σημαντικότατα ζητήματα που χρήζουν άμεσης επίλυσης.

Η ουσιαστική μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας προϋποθέτει τη διασύνδεση της παροχής ιατρικών υπηρεσιών με την έρευνα και την αριστεία. Η αύξηση της αποτελεσματικότητας των ευρωπαϊκών επενδύσεων στην έρευνα, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα στον τομέα της υγείας μπορεί να επιτευχθεί πρωτίστως μέσω της άρτιας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και της λειτουργίας πανεπιστημιακών κλινικών και νοσοκομείων. Ως κέντρα έρευνας και αριστείας, τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία κατέχουν ηγετικό ρόλο σε ένα ενιαίο σύστημα υγείας, με έμφαση στην έρευνα, τη διδασκαλία και την παροχή ποιοτικών, υψηλού επιπέδου υπηρεσιών. Η λειτουργία πανεπιστημιακών νοσοκομείων στο πλαίσιο των εθνικών συστημάτων υγείας αποτελεί διεθνή πρακτική.

Πανεπιστημιακό νοσοκομείο

Ένα σωστά οργανωμένο πανεπιστημιακό νοσοκομείο μπορεί να λειτουργήσει ως βασικός πυλώνας για την υγειονομική περίθαλψη και την ανάπτυξη του συστήματος υγείας της χώρας. Σε ένα αναπτυγμένο ευρωπαϊκό κράτος, η φροντίδα των ασθενών, η έρευνα και η εκπαίδευση έχουν έναν ισχυρό ρόλο να διαδραματίσουν στην προσπάθεια για τη βελτίωση και την παράταση της ανθρώπινης ζωής.

Η Κύπρος είναι μια ιδανική χώρα για επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη. Η συγκεκριμένη επιδίωξη μπορεί να είναι το πρώτο βήμα μιας δυναμικής προοπτικής προς το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, ώστε να μεταρρυθμιστεί και να ενισχυθεί το σύστημα υγείας καθολικά. Η αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού και η συνεργασία με τους γιατρούς των νοσηλευτηρίων, δημοσίων και ιδιωτικών, δύνανται να επιφέρουν σημαντικές βελτιώσεις και να προσφέρουν τη δυνατότητα για την παροχή κατάλληλης επιστημονικής κατάρτισης νέων γιατρών και επιστημόνων σε συνθήκες που καλύπτουν όλο το εύρος του συστήματος παροχής ιατρικής περίθαλψης, από την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας μέχρι την τριτοβάθμια περίθαλψη.

Αυτή η προοπτική αποτελεί απαίτηση της ιατρικής κοινότητας και της κοινωνίας γενικότερα, καθώς θα οδηγήσει στην ανάπτυξη και την αξιοποίηση συστημάτων διαχείρισης ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών.

Η υλοποίηση ενός τέτοιου μεγαλεπήβολου έργου προϋποθέτει μία σειρά καθοριστικών βημάτων τα οποία πρέπει να γίνουν σωστά, έτσι ώστε το ιατρικό όνειρο να γίνει πραγματικότητα. Η επιλογή υφιστάμενων νοσηλευτηρίων τα οποία δεν πληρούν τις απαιτούμενες κτιριακές προδιαγραφές, ούτε και έχουν άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό, μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ενός πανεπιστημιακού νοσοκομείου ερασιτεχνικού επιπέδου, το οποίο δεν θα επιτύχει τον βασικό του στόχο, ο οποίος δεν είναι άλλος από το να υπηρετεί ισότιμα το τρίπτυχο εκπαίδευση-κλινικό έργο-έρευνα. Ένας ειδικός οργανισμός θα καταφέρει να αναδείξει, μέσω συνεργασιών με εκπαιδευτικά, νοσηλευτικά και ερευνητικά ιδρύματα, όσα προαναφέρθηκαν. Το πανεπιστημιακό νοσοκομείο πρέπει να λειτουργεί υπό την ευθύνη ενός πανεπιστημιακού φορέα και υπό την κοινή εποπτεία των Υπουργείων Υγείας και Παιδείας.

Η διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών οι οποίες θα ενθαρρύνουν τον επαναπατρισμό καταξιωμένων ακαδημαϊκών γιατρών που δραστηριοποιούνται και διαπρέπουν στο εξωτερικό, επιτρέποντάς τους να συνεισφέρουν άμεσα στο σύστημα υγείας, η βελτίωση του εργασιακού προφίλτου γιατρού μέσω της αυτονόμησης των δημόσιων νοσοκομείων, ώστε να είναι δυνατή η παροχή υπηρεσιών προς το κοινό ανεξαρτήτως του ωραρίου εργασίας στο Δημόσιο, θεωρούνται αλλαγές που προσφέρουν τη δυνατότητα ορθής αξιοποίησης. Οι μελλοντικοί επαγγελματίες υγείας πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εκπαιδεύονται και μέσω διαπανεπιστημιακής εκπαίδευσης, σε χώρους όπου συναντώνται φοιτητές διαφορετικών ειδικοτήτων.

Ένα πανεπιστημιακό νοσοκομείο αποτελεί το καινοτόμο εκείνο ίδρυμα μιας χώρας το οποίο πρέπει να υποστηρίζει τη συνεργασία και την καθιέρωση των εθνικών και διεθνών σχέσεων μεταξύ της βιομηχανίας, της ακαδημαϊκής κοινότητας και της υγειονομικής περίθαλψης. Η συνεργασία με εταιρείες, κλινικούς γιατρούς, ερευνητές και ασθενείς προσδίδει τη δυνατότητα του προβιβασμού των στρατηγικών εταιρικών σχέσεων με τη βιομηχανία σε ανώτατο επίπεδο, προμηθεύοντας με εξοπλισμό το πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Οι εταιρείες, επιπλέον, μπορούν να δοκιμάζουν τις καινοτομίες τους σε σχετικό περιβάλλον, συντομεύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη διαδικασία ανάπτυξης.

Η συμπόρευση της νομοθετικής, της πολιτικής και της πανεπιστημιακής κοινότητας για την υλοποίηση αυτού του έργου καθίσταται πλέον επιτακτική. Μέσα από τη δοκιμασία της πανδημίας αποδείχθηκε περίτρανα, για άλλη μία φορά, πόσο σημαντική είναι η προάσπιση της δημόσιας υγείας, η αποτελεσματική διαχείριση και η λήψη ορθών αποφάσεων σε κρίσιμες στιγμές.

Ψυχική Υγεία

Είναι γνωστό ότι το επίπεδο του πολιτισμού μιας κοινωνίας φαίνεται από τον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πιο αδύναμα μέλη της. Στον χώρο της υγείας, ο πιο ευάλωτος πληθυσμός είναι τα άτομα με σοβαρές ψυχικές παθήσεις, τα οποία στερούνται ουσιαστικής αντιπροσώπευσης είτε λόγω της ίδιας της ασθένειάς τους είτε λόγω του στίγματος που φέρουν και το οποίο είναι ιδιαίτερα έντονο στην κυπριακή κοινωνία. Η ψυχική υγεία, πέρα από τον ιατρικό και κοινωνικό της χαρακτήρα, είναι άμεσα συνδεδεμένη και με τεράστιο οικονομικό κόστος, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση της κατάθλιψης, μίας από τις κυριότερες ψυχικές ασθένειες διεθνώς. Η σημασία της ψυχικής υγείας έγινε ακόμη πιο εμφανής κατά την πανδημία.

Στο πλαίσιο πολιτικού σχεδιασμού για τη διαχείριση των ψυχικών νόσων, απαιτείται πρωτίστως η ανάπτυξη υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, ώστε η αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας να αντιμετωπίζεται ως θέμα δημόσιας υγείας. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει ο θεσμός του προσωπικού γιατρού, ο οποίος θα φροντίζει τόσο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση στα αρχικά στάδια, όσο και για τη σωστή παραπομπή των ασθενών στους ειδικούς ψυχιάτρους. Κεντρικό ρόλο έχει η εφαρμογή κατευθυντήριων γραμμών και κλινικών πρωτοκόλλων για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση των ψυχικών νόσων που να εξασφαλίζουν υψηλού επιπέδου φροντίδα, βασισμένη σε επιστημονική τεκμηρίωση.

Σημαντικό ρόλο πρέπει να έχουν τα προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης του πληθυσμού, ήδη από τη μαθητική ηλικία, με στόχο τη μείωση του στίγματος και την έγκαιρη αντιμετώπιση των ψυχικών νόσων. Προγράμματα ανίχνευσης, για παράδειγμα, σε σχολεία και πανεπιστήμια ή σε ευάλωτες ομάδες (π.χ. ηλικιωμένοι, άτομα που νοσηλεύονται με χρόνιες παθήσεις κ.ά.) θα συμβάλουν στην έγκαιρη πρόσβαση σε θεραπεία και στην καταλληλότερη αντιμετώπιση πιθανών ψυχικών νόσων. Οι σχετικές παρεμβάσεις κατά την παιδική ηλικία, ειδικότερα, θεωρούνται σημαντικές για την ανάπτυξη της ψυχικής υγείας στην ενήλικη ζωή.

Σχετικά με την ενδονοσοκομειακή νοσηλεία, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η Κύπρος διαθέτει συγκριτικά τις λιγότερες ψυχιατρικές νοσοκομειακές κλίνες κατά αναλογία πληθυσμού σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η ανάγκη για νοσηλεία ασθενών είναι συνεχής. Τα προβλήματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθαλάσσας, το οποίο ανεγέρθηκε το 1964 και, δυστυχώς, αφέθηκε στη μοίρα του στο πέρασμα του χρόνου, είναι γνωστά. Η δημιουργία του νέου ψυχιατρικού νοσοκομείου αναμένεται να αντιμετωπίσει το χρόνιο θέμα των ενδονοσοκομειακών δομών – κυρίως της υποχρεωτικής ψυχιατρικής νοσηλείας. Δεν είναι, όμως, μόνο οι δομές που χρήζουν βελτίωσης. Απαιτείται η συνολική και εκ βάθρων αναδιάρθρωση του συστήματος παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη ψυχιατρικών κλινικών εθελοντικής νοσηλείας, όπου θα παρέχονται διευρυμένες υπηρεσίες υγείας και δραστηριότητες, με σεβασμό στην αυτονομία και τα δικαιώματα των ασθενών. Στόχος είναι η αντικατάσταση της υποχρεωτικής νοσηλείας, όπου αυτό είναι δυνατό.

Ανάπτυξη και αναδιάρθρωση δομών χρειάζεται, επίσης, να γίνει κυρίως στον τομέα των εξωνοσοκομειακών δομών και της κοινοτικής ψυχιατρικής. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί σε κέντρα ημερήσιας φροντίδας για τη βαθμιαία και λειτουργική αποκατάσταση των ασθενών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Τέτοια κέντρα ημέρας μπορούν να λειτουργούν και ως ημερήσιες νοσηλευτικές κλινικές, χωρίς την ανάγκη διανυκτέρευσης των ασθενών, μειώνοντας σημαντικά την ανάγκη για νοσηλεία. Στόχος πρέπει να είναι η ανθρωπο/ασθενοκεντρική παροχή υπηρεσιών υγείας για την κάλυψη των εξατομικευμένων αναγκών των ασθενών.

Ένας πρόσθετος τομέας ψυχικής υγείας που χρειάζεται άμεση ανάπτυξη στην Κύπρο είναι η Ψυχογηριατρική, που εστιάζει στην ψυχική υγεία των ηλικιωμένων. Με τη συνεχόμενη γήρανση του πληθυσμού, αυτό αποτελεί αδήριτη ανάγκη. Τέτοιες δομές, ενδονοσοκομειακές και εξωνοσοκομειακές, δεν υπάρχουν στην Κύπρο.

Από μια τέτοια αναδιάρθρωση δεν μπορεί και δεν πρέπει να λείπει η αναθεώρηση του περί Ψυχιατρικής Νοσηλείας Νόμου, καθώς περιλαμβάνει αναχρονιστικά στοιχεία και ελλείψεις, με κύριο πρόβλημα τη δυσανάλογη εναπόθεση ευθύνης στους συγγενείς των ασθενών και την ταλαιπωρία τόσο των οικογενειών όσο και του νομικού και ιατρικού συστήματος.