Εισαγωγή:

Με τον όρο Πολιτισμός, εννοούμε το σύνολο των νοηματοδοτικών πρακτικών που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο και που διαμορφώνουν την ταυτότητά μας, ατομική και συλλογική. Το όραμα του κινήματος «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος», για τον πολιτισμό, προσβλέπει στην ατομική καλλιέργεια, την εκπαίδευση συνειδήσεων, την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ευρωστία. Ο πολιτισμός είναι το προϊόν στο οποίο πρέπει να επενδύσουμε τα μέγιστα, καθώς έχει ρυθμιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της κοινωνίας και προάγει  ανθρώπινες αξίες, οι οποίες αποτελούν τον ρυθμιστή που καλύπτει τις υλικές και πνευματικές ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Ως μέλη του σύγχρονου κοινωνικοπολιτικού κινήματος «Νέο Κύμα» δίνουμε πρωταρχική σημασία στη χάραξη αποτελεσματικής πολιτικής για τον πολιτισμό.

Πρόταση:

«Η Άλλη Κύπρος» μπορεί να υλοποιηθεί μόνο αν προηγηθούν καίριες τομές στον πολιτισμό. Προτείνουμε, κατά συνέπεια, τα εξής:

1. Άμεση εφαρμογή πρακτικών, μέσα από την εκπαίδευση και τη διαφώτιση των μαθητών και του κοινού, οι οποίες να δημιουργούν μια νέα μορφή αντιληπτικότητας, ατομικής και συλλογικής, που δεν θα στηρίζεται στον κομφορμισμό, αλλά στην κριτική προσέγγιση των πολιτικών και των κοινωνικών στερεοτύπων.
2. Εγχάραξη και προώθηση της διαπολιτισμικής συνείδησης. Η Κύπρος ήταν ανέκαθεν ένα πολυπολιτισμικό νησί, έστω κι αν η πλειονότητα των κατοίκων του από αρχαιοτάτων χρόνων έχουν ελληνική καταγωγή και μιλούν την ελληνική. Οφείλουμε όλοι οι Κύπριοι πολίτες να γνωρίσουμε και να σεβόμαστε τον πολιτισμό των συμπολιτών μας με διαφορετική καταγωγή.
3. Διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών με βάση τη διαπολιτισμική αλληλεγγύη και όχι με στόχο την εξυπηρέτηση οποιωνδήποτε ακραίων πολιτικών συμφερόντων. Το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να αλλάξει προσανατολισμό και να εκσυγχρονιστεί ως προς τη μεθοδολογία διδασκαλίας, για να εξυπηρετεί την αρμονική συμβίωση και την αποδοχή όλων των ανθρώπων.
4. Επέκταση της διδασκαλίας των καλλιτεχνικών μαθημάτων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Διαμέσου της τέχνης επιτυγχάνεται ο εκσυγχρονισμός της κοινωνίας, με την καλλιέργεια αξιών και προτύπων, αρχών και συμπεριφορών, παρέχοντας, συν τοις άλλοις, όλα τα απαραίτητα εφόδια στους πολίτες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του 21ου αιώνα.
5. Στοχευμένη ενθάρρυνση των πολιτών, ώστε να συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις μορφές της πολιτιστικής έκφρασης, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, κοινωνικής τάξης και ηλικίας. Η ενθάρρυνση πρέπει να αποτελεί μέρος της παιδείας μας, προκειμένου να διαμορφώσουμε μια πιο ανθρωπιστική και δημιουργική προσέγγιση αναφορικά με την κατανόηση του εαυτού μας, των άλλων, της πολιτικής, της κοινωνίας και του κόσμου γενικότερα.
6. Υιοθέτηση λειτουργικών μηχανισμών και ίδρυση οργανισμών για τη δίκαιη διαχείριση και κατανομή των πνευματικών δικαιωμάτων των πολιτιστικών και πνευματικών έργων που παράγονται από Κύπριους δημιουργούς.
7. Αύξηση των χορηγιών που δίνονται σε πολιτιστικούς οργανισμούς, εταιρείες κινηματογραφικών και θεατρικών παραγωγών, καθώς και σε φυσικές ομάδες καλλιτεχνών, για να διοργανώνουν αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις και να μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας σε μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών και τεχνικών, που δυσκολεύονται να βιοποριστούν στον τομέα της πολιτιστικής δημιουργίας.
8. Εφαρμογή σχετικής νομοθεσίας η οποία θα επιτρέπει σε εμπορικούς οργανισμούς και εταιρείες να χορηγούν, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, πολιτιστικές εκδηλώσεις ή παραγωγές (π.χ. θεατρικές και κινηματογραφικές παραγωγές, που είναι δαπανηρές), με αντάλλαγμα φορολογικές εκπτώσεις.
9. Το νεοσύστατο Υφυπουργείου Πολιτισμού θα επωμιστεί το καθήκον και την ευθύνη να διαχειριστεί την πολιτιστική δημιουργία και να διαφυλάξει την πολιτιστική μας κληρονομιά. Ως εκ τούτου, το εν λόγω υφυπουργείο θα πρέπει να έχει ξεκάθαρο όραμα και πολιτική και να πλαισιωθεί από άτομα που διαθέτουν όραμα και πολιτιστική συνείδηση, επιλεγμένα βάσει υπερκομματικών κριτηρίων και μακριά από ιδιοτελείς μεθοδεύσεις.
10. Ενίσχυση της πολιτιστικής αποκέντρωσης σε κοινότητες ή/και συμπλέγματα κοινοτήτων, με σκοπό την παροχή ευκαιριών στους κατοίκους της υπαίθρου για συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις.
11. Στρατηγική για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στην Κύπρο και, ταυτόχρονα, για την εξαγωγή του κυπριακού πολιτισμού στο εξωτερικό μέσα από ποιοτικές καλλιτεχνικές παραγωγές και άλλες δράσεις πολιτισμού.
12. Αξιοποίηση της τεχνολογίας για σκοπούς παραγωγής, διάχυσης και προώθησης του πολιτισμού, καθώς και για σκοπούς ψηφιακής καταγραφής, φύλαξης και προβολής της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
13. Προστασία περιοχών που φιλοξενούν σημαντικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και αρχαιολογικών χώρων, με τον αποχαρακτηρισμό τους ως οικιστικών ή αναπτυξιακών ζωνών, ώστε να μη δίδονται άδειες ανέγερσης κτιρίων ή άλλων καταλυμάτων σε κοντινή απόσταση.

A. Βιωσιμότητα πολιτιστικής κληρονομιάς

• Διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς ως μέσου έκφρασης της διαχρονικής πολιτιστικής πολυμορφίας και ως πηγής βιώσιμης πολιτιστικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής ανάπτυξης.

• Υιοθέτηση καινοτόμων, ανθρωποκεντρικών και μακρόπνοων προσεγγίσεων στη διαχείριση και την αξιολόγηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω δραστηριοτήτων αλληλοδιδαχής με άλλα κράτη, και προώθηση της συμμετοχικής διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

• Υιοθέτηση πρακτικών και καινοτόμων μέτρων βελτιστοποίησης της ενεργειακής απόδοσης ιστορικών κτιρίων, ανασχεδιασμού και μετασχηματισμού του πολιτιστικού τοπίου και διαφύλαξης ιστορικών μνημείων από ακραίες κλιματικές συνθήκες.

• Ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών διασφάλισης αρχών ποιότητας για τη συντήρηση και τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.

• Προσδιορισμός νέων/εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης και μεταβιβάσιμων βέλτιστων πρακτικών για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, αξιοποιώντας παραγωγικές συνεργασίες δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, ώστε να είναι οικονομικά βιώσιμη.

B. Συνοχή και ευημερία

Η πρόσβαση στον πολιτισμό και η συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή προωθούν την ατομική χειραφέτηση, τη δημοκρατική συνείδηση και την κοινωνική συνοχή μέσω ανταλλαγών με άλλους λαούς και μέσω της συμμετοχής στα κοινά.

• Προσδιορισμός βέλτιστων πρακτικών διατομεακής συνεργασίας –σε τομείς όπως η κοινωνική πολιτική, η πολιτική για την υγεία και η τοπική ανάπτυξη–, οι οποίες έχουν σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο στην κοινωνική συνοχή.

• Ανάπτυξη καινοτόμων διαδικασιών για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση ποιοτικής αρχιτεκτονικής διά της εξασφάλισης σωστής ισορροπίας μεταξύ πολιτιστικών, κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και τεχνικών πτυχές, με γνώμονα την κοινωνική ευημερία και με ιδιαίτερη έμφαση στην κοινωνική ένταξη και τη βιώσιμη ανάπτυξη των συνοικιών.

• Προσαρμογή στο διαρκώς μεταβαλλόμενο ψηφιακό περιβάλλον με την αξιοποίηση ψηφιακών τεχνολογιών ως μέσου ανάπτυξης διαδραστικών σχέσεων μεταξύ πολιτιστικών οργανισμών και διαφορετικών ομάδων κοινού.

• Αξιοποίηση του ψηφιακού πολιτισμού και της ψηφιακής εκπαίδευσης ως μέσου προώθησης της ανάπτυξης δημιουργικών δεξιοτήτων και κριτικής σκέψης των νέων προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης νέων προτύπων ενεργούς πρόσβασης στον πολιτισμό, προσωπικής ερμηνείας και έκφρασης, με απώτερο στόχο την ενεργό συμμετοχή στα κοινά και την κοινωνική ένταξη.

• Προώθηση της ευρείας συμμετοχής των πολιτών στις τέχνες και τον πολιτισμό ως μέσου προαγωγής της ενεργού συμμετοχής στα κοινά, διεύρυνσης του πνεύματος, της περιέργειας και της κριτικής σκέψης, με απώτερο στόχο την ανάδειξη κοινωνικών αξιών και την ενδυνάμωση της δημοκρατίας.

Γ. Απρόσκοπτη στήριξη καλλιτεχνών και επαγγελματιών του πολιτισμού

Η καλλιτεχνική ελευθερία είναι στενά συνδεδεμένη με τις συνθήκες στις οποίες δραστηριοποιούνται οι επαγγελματίες του τομέα του πολιτισμού.

• Βελτίωση του καθεστώτος και των όρων εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού, καθώς και διασφάλιση ευνοϊκού και ασφαλούς περιβάλλοντος απασχόλησης.

• Αξιοποίηση της τέχνης ως μέσου υπέρβασης εμποδίων που συνδέονται με τη φυλή, τη θρησκεία, το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα και την ταυτότητα, με γνώμονα την προώθηση της πολυμορφίας και την προστασία των πολιτιστικών εκφράσεων και της καλλιτεχνικής ελευθερίας, προς την εδραίωση μιας πιο δημοκρατικής κοινωνίας.

• Ανάπτυξη συστάσεων και κινήτρων για προώθηση ποιοτικών συμπαραγωγών στον οπτικοακουστικό τομέα.

• Διασφάλιση της πολυμορφίας και της ανταγωνιστικότητας που επιβάλλουν η στροφή στα ψηφιακά μέσα και, ειδικότερα, η εμφάνιση της διαδικτυακής διανομής μουσικής, μέσω παραγωγικής αξιοποίησης των νέων απαιτήσεων δημιουργίας, παραγωγής, διανομής, κατανάλωσης και αποκόμισης εσόδων.

• Προώθηση της γλωσσικής πολυμορφίας και της κυκλοφορίας των έργων μέσω έμπρακτης στήριξης των μεταφραστικών επαγγελμάτων και αξιοποίησης των δυνατοτήτων που προσφέρει η ψηφιοποίηση.

• Προώθηση της καινοτομίας, της οικονομικής βιωσιμότητας και της κοινωνικής ενσωμάτωσης μέσω διασφάλισης χρηματοδότησης και προαγωγής της καινοτομίας σε θέματα πολιτισμού.

Δ. Ισότητα των φύλων

Η ισότητα των φύλων αποτελεί πυλώνα της κοινωνικής πολυμορφίας. Ο πολιτισμός κατέχει βασικό ρόλο στην αμφισβήτηση στερεοτύπων και στην προώθηση κοινωνικών αλλαγών.

• Προώθηση της ισότητας των φύλων στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα σε πολιτικό, διοικητικό και πρακτικό επίπεδο, με έμφαση στην καταπολέμηση των στερεοτύπων και της σεξουαλικής παρενόχλησης, στην πρόσβαση σε διαθέσιμους πόρους, στην εκπροσώπηση σε θέσεις ευθύνης και στα επίπεδα αμοιβής.

Ε. Διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις

Καθώς ο πολιτισμός συνιστά από μόνος του αξία, είναι σκόπιμο να υπάρξει μεγαλύτερη επίγνωση του ζωτικού του ρόλου στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι και της συμβολής του στην αντιμετώπιση σημαντικών ζητημάτων και προκλήσεων.

• Διαμόρφωση στρατηγικής ανάπτυξης διεθνών πολιτιστικών δράσεων και εντοπισμός κοινών διαπολιτισμικών ενδιαφερόντων, στόχων και προτεραιοτήτων σε διαφορετικούς τομείς, όπως είναι ο πολιτισμός, οι εξωτερικές υποθέσεις, η εκπαίδευση, η μετανάστευση, η αναπτυξιακή συνεργασία και η επιχειρηματική πολιτική, προς την κατεύθυνση της παραγωγικής αξιοποίησης των διεθνών πολιτιστικών σχέσεων.

Τοποθετήσεις για την πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου

Η στάση μιας κοινωνίας προς την πολιτιστική της κληρονομιά δείχνει τη σχέση της με την Ιστορία, την τοποθέτησή της προς το παρελθόν και την πρόνοιά της για τις μελλοντικές γενιές. Η μέριμνα για τη διαφύλαξη, την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν έχει σχέση ούτε με την παθολογική νοσταλγία ούτε με έναν στενόμυαλο εθνικισμό. Απεναντίας, όταν διαφυλάσσεται και μελετάται ορθά, η πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη, μπορεί να αποτελέσει ασπίδα προστασίας από τέτοιες αγκυλώσεις.

Τι σημαίνει να διαφυλάσσεται και να μελετάται ορθά η πολιτιστική κληρονομιά (από κτίρια μέχρι αρχεία και από γλυπτά μέχρι μπαλάντες);

Κατευθυντήριες γραμμές

• Η ανάδειξη της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας τροφοδοτεί την παγκόσμια κουλτούρα και τοποθετείται μέσα σε αυτήν καλλιεργώντας την ανεκτικότητα και όχι τη μισαλλοδοξία.

(Παράδειγμα: Η «ανώνυμη αρχιτεκτονική» των χωριών μάς αποδεικνύει περίτρανα τη σοφία του λαού μας αναφορικά με την ανταπόκρισή του στα δεδομένα του κλίματος, στους περιορισμούς των υλικών κ.ο.κ. Αλλά αυτή η τοπική «σοφία», που μπορεί να είναι μοναδική και ιδιαίτερη, είναι επίσης συγκρίσιμη με –και σέβεται– άλλες, παγκόσμιες μορφές «αρχιτεκτονικής χωρίς αρχιτέκτονες».)

• Από την άλλη, αυτή η τοπική ιδιαιτερότητα δεν πρέπει να κόβεται και να ράβεται στα μέτρα του οικονομικά εκμεταλλεύσιμου και μόνο. Η ανάδειξη/αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν πρέπει να βάζει την οικονομική (συνήθως τουριστική) εκμετάλλευση πάνω από τις γενικότερες ανάγκες της τοπικής κοινωνίας. (Βλ. την περίπτωση της Βενετίας. Η πολιτιστική της κληρονομιά έγινε τόσο δημοφιλής σε παγκόσμιο επίπεδο, που οι ντόπιοι δεν μπορούν να «χωρέσουν» πια στον ίδιο τους τον τόπο. Άλλα παραδείγματα: Αγία Νάπα του 1990 και Λεμεσός του 2020.) Η πολιτιστική κληρονομιά είναι κάτι παραπάνω από τουριστικά αξιοθέατα, συνδέεται οργανικά με την καθημερινότητα και τις ανάγκες ενός τόπου, και αυτές οι ανάγκες δεν είναι μόνο οικονομικές/κερδοσκοπικές, αλλά και περιβαλλοντικές και πνευματικές.

• Το τι αποτελεί σημαντική πολιτιστική κληρονομιά είναι και αυτό αντικείμενο έρευνας, αξιολόγησης, αλλά και κοινωνικού διαλόγου. Η πολιτιστική κληρονομιά δεν ανήκει ούτε στους πολιτικούς ούτε στους «πεφωτισμένους» ειδικούς. Πρέπει να απαλλαγούμε από αναχρονιστικά κλισέ που θέλουν να διατηρούνται αποκλειστικά και μόνο τα προ του 20ού αιώνα κτίρια, ή που προτιμούν κτίρια με περιχαρακωμένες εθνικές ταυτότητες και αγνοούν άλλους τύπους κληρονομιάς, οι οποίοι προκύπτουν από τις ζυμώσεις και τις αλληλεπιδράσεις διαφόρων ομάδων της κοινωνίας μας. Για παράδειγμα, γιατί η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά επικεντρώθηκε σε «ελληνοκυπριακά» και «τουρκοκυπριακά» μνημεία; Δεν μπορούσαν οι επιλογές κτιρίων που χρήζουν προστασίας να απομακρυνθούν από αυτό το δίπολο και να ανατρέψουν τετριμμένες ομαδοποιήσεις, αναδεικνύοντας, αντιθέτως, άλλες μορφές «κοινών» χώρων;

• Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν είναι αυτοσκοπός – δεν είναι δυνατόν να χρήζουν προστασίας τα πάντα. Επιπλέον, το συγκεκριμένο καθήκον δεν περιορίζεται μόνο στη φύλαξη εγγράφων ή εικόνων σε κάποια σκοτεινά δωμάτια, ή στην απαγόρευση της κατεδάφισης κτιρίων που μας φαίνονται «ιστορικά» ή «όμορφα». Υπάρχουν νέες διαδικασίες αξιολόγησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και προχωρημένη έρευνα για τον τρόπο με τον οποίο οι ανάγκες συντήρησης, προστασίας και αξιοποίησης μπορούν να συμβαδίζουν με τις ανάγκες ανάπτυξης και αναθεωρητικής βελτίωσης. (Μαζί με την εμπειρογνωμοσύνη, όμως, χρειάζεται και ευρύς κοινωνικός διάλογος.)

• Σε τελική ανάλυση πάντως, το ζήτημα δεν είναι να αναμασάμε τι είναι «ΕΚ» και «ΤΚ», «ωραίο» και «άσχημο», «παραδοσιακό» και «μοντέρνο», αλλά να αναρωτηθούμε το εξής: Ποια απ’ όλα τα υλικά και άυλα τεκμήρια του παρελθόντος θα μας βοηθούσαν να καταλάβουμε καλύτερα και πιο σφαιρικά από πού ερχόμαστε και πού πάμε;

Αν δεν αναπτύξουμε στρατηγικές που να διαφυλάσσουν με σύνεση και ανοιχτό πνεύμα παλιά κτίρια, ιστορικά ντοκουμέντα, αρχεία λογίων και καλλιτεχνών (και όχι μόνο των πολιτικών προσωπικοτήτων) που σχολίασαν, οραματίστηκαν ή και κριτίκαραν το γίγνεσθαι της εποχής τους μέσα από την τέχνη τους, τότε η κοινωνία μας βαδίζει στα τυφλά.

Ειδικά σε ένα μέρος όπως η Κύπρος, που ταλαιπωρείται από εθνοτικές εντάσεις και άλλες συγκρούσεις, η πολιτιστική κληρονομιά έχει μεγάλη σημασία, διότι μπορεί:

1. να χρησιμοποιηθεί «κακώς», για να υπερτονίσει διαφορές και να κατασκευάσει διαχωρισμούς· αλλά μπορεί και
2. να αξιοποιηθεί δημιουργικά και εμπλουτιστικά, για να πραγματευτεί τo βάθος και το εύρος που φέρει η κάθε διαφορετική κουλτούρα, καθώς και να εξετάσει τις δυνατότητες επαναπροσέγγισης με τους ΤΚ συμπολίτες μας.

Για τους ευφάνταστους και εργατικούς, μέσα από τη μελέτη και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι δυνατόν, επιπλέον, να ανιχνευτούν και οι δυνατότητες ενός κοινού μέλλοντος για τους κατοίκους της Κύπρου. Για παράδειγμα: αν υπήρχαν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν την ανάδειξη της ακτογραμμής της Αμμοχώστου ως στοιχείου κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς, τότε ο χώρος θα έπρεπε να αξιοποιηθεί. Όχι για να γίνει Λας Βέγκας, όπως δηλώνει ο Ερντογάν, αλλά για να διαχειριστεί με βιώσιμο τρόπο τις υφιστάμενες ισορροπίες – παραθαλάσσια αναψυχή ντόπιων και τουριστών, επιχειρηματικές επενδύσεις αλλά και προστασία ενός φυσικού, πολιτιστικού, εθνικού πόρου.