Θα μπορούσε η Κύπρος να φτάσει και να ξεπεράσει το Ισραήλ σε θέματα καινοτομίας και φιλικότητας σε νεοφυείς επιχειρήσεις; Φυσικά. Διαθέτει άψογες υποδομές, τα αγγλικά είναι ευρέως διαδεδομένη γλώσσα και μιλιέται από σχεδόν όλο τον πληθυσμό, έχει ελκυστικό φορολογικό σύστημα, είναι ανοικτή και φιλική στους ξένους, έχει πολύ καλά πανεπιστήμια και πολλούς φοιτητές, Κύπριους και μη, είναι ασφαλής και προσφέρει εξαιρετική ποιότητα ζωής.
Οι δύο χώρες μοιάζουν και γεωπολιτικά. Μέχρι τα μισά του εικοστού αιώνα τελούσαν υπό βρετανική κατοχή, έχουν μικρούς πληθυσμούς, βιώσαν πολέμους και καταστροφές και κυκλώνονται από εχθρικές χώρες. Η γεωγραφική θέση, κυρίως της Κύπρου, είναι εξαιρετική και απόκτησαν μόλις πρόσφατα πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικές πηγές που, μερικές δεκαετίες πριν, ούτε που γνώριζαν ότι υπάρχουν.
Με βάση αυτά ας διατυπώσουμε ξανά την παραπάνω ερώτηση: γιατί η Κύπρος δεν έχει φτάσει ακόμη το Ισραήλ; Μην απαντήσετε τετριμμένα, δεν φταίνε πάντα οι κυβερνήσεις. Ακόμη και αν φταίνε, δεν είναι υπαίτιες για κάθε κακό σε αυτό τον τόπο.
Το Ισραήλ νεοσύστατο ακόμη, μπήκε σε πόλεμο και επέζησε. Αυτή η εμπειρία, έχει σημαδέψει κάθε Ισραηλινό. Είτε πρόκειται για δημόσιους λειτουργούς, είτε για αγρότες σε κιμπούτς, είτε για επιχειρηματίες η ισραηλινή λογική υπαγορεύει πράξεις. Ο Ισραηλινός, δεν έχει χρόνο να περιμένει, γιατί απλά δεν ξέρει αν την επόμενη θα ζει. Έχει κάνει καθημερινότητα τον παραλογισμό του πολέμου και χάρη σε αυτή τη νοοτροπία, καμία ιδέα δεν του φαντάζει εξωπραγματική. Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, ο Ισραηλινός πρώτα πράττει και μετά σκέφτεται πώς θα πράξει. Στο κομμάτι αυτό, Ισραήλ και Κύπρος είναι δυο πολύ μακρινοί κόσμοι.
Στο Ισραήλ η χρηματοδότηση μιας ιδέας δεν εξαρτάται από κάποιο ωραίο και προσεκτικά σχεδιασμένο business plan. Βασίζεται στη προσωπική επικοινωνία που θα έχεις με τον υποψήφιο επενδυτή και κατά πόσο θα μπορέσεις να τον πείσεις για την ιδέα σου. Όταν πριν από μερικά χρόνια, ξεκινούσαμε μαζί με έναν φίλο μια startup στο Ισραήλ, ποτέ δεν πίστευα ότι με μια απλή παρουσίαση των τεσσάρων σελίδων και με μια φαινομενικά τρελή ιδέα θα βρίσκαμε επενδυτή. Βρήκαμε, αφού παρουσιάσαμε την ιδέα μας στα πιο απίθανα μέρη, σε καφέ, σε γέφυρες, σε καταφύγια, σε σπίτια στις πιο ακριβές συνοικίες του Τελ Αβίβ, τις πιο απίθανες ώρες, πάντα με φαγητό και κουβέντα γύρω από τα προσωπικά του καθενός μας, πάντα με τον πιο αντισυμβατικό τρόπο, σε καιρό ειρήνης και σε καιρό πολέμου. Στο Ισραήλ, μπορεί να συναντήσεις τον πιο εύπορο επιχειρηματία στο δρόμο και να του ζητήσεις να ακούσει την ιδέα σου. Θα δεχθεί, γιατί ξέρει ότι ακόμη και αν δεν γνωρίζεστε, μια κοινή ρίζα από κάπου θα την έχετε. Στο Ισραήλ μιλάς και κοιτάς ευθεία, δεν υπάρχουν παρεμβολές.
Ο τρόπος που αγκαλιάζει ο Ισραηλινός τις νεοφυείς επιχειρήσεις πηγάζει από την αγάπη που έχει για την πατρίδα του, κάθε επιτυχημένη εταιρεία συνεισφέρει στην επιτυχία του Ισραήλ, και σε αυτό που αποκαλούν Chutzpah, μια λέξη από τα Γίντις, και αμετάφραστη σε σχεδόν όλες τις γλώσσες, εκτός ίσως από τα ελληνικά. Σε εμάς Chutzpah είναι το τσαγανό, κάθε τι που σε κάνει να προσπαθείς, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.
Δεν υπάρχει λαός που να αψηφά την αποτυχία με τόσο εμφατικό τρόπο όσο οι Ισραηλινοί. Είχες μια ατυχία στο παρελθόν; Κανένα πρόβλημα. Αν η ιδέα είναι καλή, έχεις άλλη μια ευκαιρία και άλλη μια και όσες χρειαστείς ακόμη. Σε αντίθεση με τον προτεσταντικό τρόπο που πότισε βαθιά την Ευρώπη, η αποτυχία στο Ισραήλ δεν είναι στίγμα. Είναι πολύτιμη εμπειρία. Ένα από τα πράγματα που κοιτώ όταν με τη σειρά μου αξιολογώ προτάσεις για επένδυση, είναι το προφίλ του επιχειρηματία. Θα προτιμήσω εκείνον που έχει έστω και μια αποτυχία στο παρελθόν από εκείνον που δεν έχει προσπαθήσει ποτέ. Ξεκαθαρίζω φυσικά ότι αποτυχία, μπορεί να είναι μια ιδέα που δεν πήγε όπως κάποιος περίμενε, όχι μια δόλια χρεοκοπία.
Όταν πρωτοήρθα στην Κύπρο, μου έκαναν τρομερή εντύπωση οι μαμάδες που μιλούσαν για τα μωρά τους. Δεν πίστευα ποτέ ότι τα «μωρά» αυτά θα ήταν ενήλικοι άντρες και γυναίκες. Και στο Ισραήλ αγαπάνε τα παιδιά τους, όπως και στην Ελλάδα από την οποία κατάγομαι, αλλά στα είκοσι τους χρόνια τα «μωρά» του Ισραήλ, ανεξαρτήτως φύλου, έχουν όπλο, διοικούν ομάδες συνομήλικων τους, παίρνουν αποφάσεις ζωής και θανάτου. Μιλούν σαν ίσος προς ίσο με στρατηγούς και ανώτερους τους, βγαίνουν από το στρατό αλλαγμένοι, έτοιμοι να αντιμετωπίσουν κάθε δυσκολία. Δεν τους φοβίζει η ιδέα να κάνουν κάτι δικό τους και δεν αποζητούν να γίνουν όλοι δημόσιοι λειτουργοί.
Τι θα μπορούσε να αλλάξει στην Κύπρο ώστε να γίνει το νέο startup nation; Η χώρα έχει τη δυναμική και με λίγες αλλαγές θα μπορούσε να ηγηθεί στην περιοχή. Είναι σημαντικό να αλλάξει το κομμάτι της εικόνας που έχει η χώρα προς τα έξω. Πολλοί θεωρούν, αδίκως κατά τη γνώμη μου, τη χώρα σαν φορολογικό παράδεισο. Η Δημοκρατία προσφέρει ελκυστικό καθεστώς αλλά παράδεισος φορολογίας δεν είναι. Υπάρχουν εξωχώρια κέντρα καλύτερα και φθηνότερα από την Κύπρο. Το πρόγραμμα διαβατηρίων θα πρέπει να σταματήσει. Διογκώνει την εικόνα ενός φορολογικού παραδείσου και εξαγριώνει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα οφέλη που θα χαθούν από το πρόγραμμα αυτό μπορούν να υπερκαλυφθούν από επενδύσεις τρίτων σε νεοφυείς επιχειρήσεις. Η Κύπρος θα μπορούσε να επενδύσει σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, στην αγροτική τεχνολογία, στην ασφάλεια και την αμυντική τεχνολογία, στη νανοτεχνολογία και στη ρομποτική. Γιατί σε αυτούς τους τομείς συγκεκριμένα, θα μπορούσε να είναι το θέμα κάποιου άλλου άρθρου. Άρα, το πρώτο που πρέπει να κάνει η Κύπρος είναι να αποβάλει την εικόνα του φορολογικού παραδείσου ή της χώρας όπου επικρατεί αδιαφάνεια και ανομία (το περυσινό πάθημα Λόου ελπίζω να εμπεδώνεται σιγά σιγά).
Το κράτος έχει θεσπίσει μέσω ΙΠΕ προγράμματα ενίσχυσης καινοτόμων νεοφυών επιχειρήσεων. Θα πρέπει να ενισχυθούν με μια σύμπραξη Ιδιωτικού και Δημόσιου Τομέα, όπου ιδιωτικές εταιρείες, με την μερική εγγύηση του κράτους (είτε απευθείας εγγυήσεις είτε μελλοντικές φοροαπαλλαγές), θα επενδύουν σε νεοφυείς και υψηλού κινδύνου επιχειρήσεις. Ο θεσμός του Venture Capital πρέπει να ενισχυθεί. Ακόμη και η Ελλάδα, μια χώρα που δεν αποτελεί πρότυπο στην επιχειρηματικότητα, τα καταφέρνει καλύτερα στο κομμάτι του Venture Capital. Να διευκολυνθεί η χρηματοδότηση και να μειωθεί η εμμονή στο σχεδιασμό του Business Plan. Καλός ο σχεδιασμός αλλά στις νεοφυείς επιχειρήσεις πολλά πράγματα δρουν με χαοτικό τρόπο.
Διαβάζω συνεντεύξεις νέων επιχειρηματιών από την Κύπρο και όλοι αναφέρονται σε μια μεγάλη επιτυχία που δεν έχει έρθει ακόμη και θα μπορούσε να δράσει σαν καταλύτης. Από τη δική μου εμπειρία να υπενθυμίσω ότι και μια παταγώδης αποτυχία θα βοηθούσε. Σημασία δεν έχει μόνο το αποτέλεσμα αλλά και η ιδέα και το μικρο-περιβάλλον που δημιουργεί γύρω της. Μήπως οι επενδυτές σταμάτησαν να βάζουν τα χρήματά τους σε αμερικάνικες επιχειρήσεις επειδή έσκασε η Theranos; Αρκούν μερικές καλές ιδέες που να είναι συμβατές με τις προτεραιότητες της Δημοκρατίας και θα δημιουργηθεί γύρω από αυτές ένα γόνιμο περιβάλλον. Και δεν χρειάζεται να πετύχουν όλες για αρχή.
Τέλος, ο ρόλος του στρατού πρέπει να ενισχυθεί, όχι μόνο στον τομέα της άμυνας (όπου υποστηρίζω τόσο για την Κύπρο όσο και για την Ελλάδα ότι η στρατιωτική θητεία πρέπει να γίνει υποχρεωτική και για τις γυναίκες) αλλά κυρίως στο ερευνητικό κομμάτι. Ο στρατός μπορεί να γίνει πολύτιμη πηγή για έρευνα και δημιουργία πρωτότυπων υπηρεσιών και προϊόντων. Δεν υποστηρίζω ότι η Κύπρος πρέπει να παράγει βαλλιστικά συστήματα για παράδειγμα αλλά θα μπορούσε να εμπλακεί σε διαστημική έρευνα και να εξάγει τεχνολογία, χωρίς να χρειάζεται πολλά κεφάλαια ή μεγάλες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις. Είναι εφικτό να έχει η χώρα μεγάλα οφέλη από μικρής κλίμακας αλλά μεγάλης έντασης και σημασίας επενδύσεις.
*Δρ. Μιχάλης Αρβανίτης, μέλος του Νέου Κύματος – Η Άλλη Κύπρος
