«Η Κύπρος χρειάζεται ένα νέο παραγωγικό μοντέλο με βάση την τεχνολογία!»

Η ρήση έχει καταντήσει κοινός τόπος. Δυστυχώς, κανείς δεν τολμά να θέσει το πρόβλημα ολιστικά ούτε και να προτείνει τρόπους προσέγγισης μιας λύσης. Στην εισήγηση αυτή, κάνουμε μια προσπάθεια να το αναδείξουμε προσβλέποντας σε μια παραγωγική συζήτηση.

Ας δούμε κατ’ αρχάς πώς φανταζόμαστε τον κόσμο του β’ τέταρτου του 21ου αιώνα (2025-2050), ποιες τάσεις διαπιστώνουμε ήδη και ποιο ρόλο έχει η τεχνολογία σ’ αυτές.

Τα κύρια θέματα που προφανώς θα απασχολούν τον κόσμο στο προβλεπτό μέλλον είναι:

• Θεμελιώδης έλλειψη σιγουριάς
• Ριζικές αλλαγές στο πώς θα εργάζονται οι άνθρωποι
• Εκρηκτικές αλλαγές στην τεχνολογία
• Ανανεωμένη εστίαση στον ουμανισμό και στο περιβάλλον
• Ανάγκη συνεχούς ενημέρωσης και μάθησης!

Και αυτά ενώ εντείνεται η επιθυμία των περισσότερων ανθρώπων να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες πέρα απ’ την απλή επιβίωση:

• Ζωή με νόημα
• Δουλειά με νόημα και ικανοποίηση
• Δυνατότητα να θέτουν ατομικούς στόχους και να αφιερώνουν την ενέργεια τους στην πραγμάτωση τους
• Να είναι ο εαυτός τους, να νιώθουν υπεύθυνοι και μοναδικοί και να μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα
• Να φθάνουν στην αυτοπραγμάτωση
• Να είναι ευτυχισμένοι!

Πριν αποτολμήσουμε μια αξιολόγηση της κατάστασης της Κύπρου, ας συνοψίσουμε σημαντικές σύγχρονες κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές τάσεις.

Στον κοινωνικοπολιτικό τομέα: Ο διπολισμός επεκτείνεται και εντείνεται!

Στον επιχειρηματικο-οικονομικό τομέα:
– Ο μακροχρόνιος προγραμματισμός θυσιάζεται στον βραχυπρόθεσμο
– Οι νέοι επιστήμονες προτιμούν να ιδρύουν νεοφυείς ΜΜΕ με μετόχους- υπαλλήλους αντί παραδοσιακές με ελάχιστους ιδιοκτήτες και πολλούς υπαλλήλους
– Ο δια βίου υπάλληλος αντικαθίσταται όχι μόνο απ’ τον μέτοχο-υπάλληλο, αλλά και από τον συμβασιούχο πλήρους/μερικής απασχόλησης και τον εξωτερικό αυτοτελώς εργαζόμενο συνεργάτη
– Η χρηματοδότηση των νεοφυών επιχειρήσεων και της έρευνας γίνεται (στην ΕΕ) κυρίως απ’ το κράτος
– Η τεχνολογία είναι βασικό εργαλείο επιχειρηματικότητας και οικονομικής διαχείρισης.

Η λειτουργική δομή της «νέας» κοινωνίας δεν θα διαφέρει πολύ απ’ τη σημερινή, θα είναι όμως πολύ πιο ανταγωνιστική και θα εξαρτάται ολοένα περισσότερο από την τεχνολογία.

1) Οι υποδομές (μεταφορών, ενέργειας, ηλεκτρονικών επικοινωνιών, εκπαίδευσης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, πολιτισμού, αθλητισμού, ψυχαγωγίας) θα βασίζονται όλο και πιο πολύ στην τεχνολογία και θα απασχολούν πολύ μικρό αριθμό πολύ εξειδικευμένων ανθρώπων.

Η Κύπρος δεν υστερεί σημαντικά στους τομείς αυτούς και μπορεί σχετικά εύκολα να εισάγει την αναγκαία τεχνολογία και να επιμορφώνει το επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό που θα την λειτουργεί και συντηρεί.

2) Στις υποδομές αυτές θα βασίζεται η παραγωγική διεργασία τόσο των τριών παραδοσιακών τομέων – πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς- όσο και του αναδυόμενου τεταρτογενούς: της γενετικής, της βιοτεχνολογίας, της τεχνητής ευφυΐας. Οι τομείς αυτοί (θα) απασχολούν την πλειοψηφία του πληθυσμού, που διακρίνουμε σε δύο μεγάλες ομάδες.

• Το εξειδικευμένο προσωπικό: απόφοιτοι πανεπιστημίων
  Στον τομέα αυτό, η Κύπρος, ενώ διαθέτει πληθώρα πτυχιούχων, υστερεί πολύ σε πρακτική εξειδίκευση και σε γενική μόρφωση. Επιπρόσθετα, μειονεκτεί συγκριτικά πάρα πολύ σε ποσοστό πτυχιούχων στους κλάδους των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας. Επίσης, υστερεί στην συνεχή επιμόρφωση και στις δυνατότητες εξειδίκευσης. Υστερεί ακόμη σε δικτύωση και διεθνείς συνεργασίες και σε επιχειρηματική ηθική. Επιπρόσθετα, διαπιστώνουμε έλλειψη γενικής μόρφωσης. Τέλος, υστερούμε και στην αξιοποίηση της τεχνολογίας, παρόλο ότι αυτή επιτρέπει όχι μόνο την δραματική βελτίωση της παραγωγικότητας αλλά και την γρήγορη αντιγραφή.

3) Συνεπακόλουθο της συγκριτικά χαμηλής ικανότητας των εκτελεστικών στελεχών και του παραγωγικού προσωπικού και της ελλιπούς αξιοποίησης της τεχνολογίας είναι η χαμηλή παραγωγικότητα και η έλλειψη καινοτομίας, που καθιστούν την Κύπρο μη ανταγωνιστική σε όλους ουσιαστικά τους τομείς: σε υποδομές (στην ενέργεια, στην ηλεκτρονική επικοινωνία, στις συγκοινωνίες), στον πρωτογενή παραγωγικό τομέα (στην γεωργοκτηνοτροφία), στο δευτερογενή (στην μεταποίηση), στον τριτογενή (στην εκπαίδευση, στην ΙΦΠ και στον τουρισμό). Ο τεταρτογενής είναι ακόμη εμβρυακός. Είμαστε συγκριτικά ανάμεσα στους χειρότερους στην ΕΕ στην έρευνα και στην καινοτομία όπου αφιερώνουμε συγκριτικά πολύ μικρό ποσοστό του ΑΕΠ μας.

4) Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας έχουμε τους τρεις κλάδους της διακυβέρνησης: τον νομοθετικό, τον εκτελεστικό και εκείνον της δικαιοσύνης.
Και εδώ απαιτούνται στελέχη με βούληση αγώνα για το κοινό καλό, ψηλή τεχνογνωσία, ικανότητα παραγωγικής εφαρμογής και ηθική. Δυστυχώς στην Κύπρο υστερούμε πολύ και στους τρεις τομείς.

Σε κάποιους θεμελιώδεις τομείς που αναμένονται σε μια σύγχρονη δημοκρατική διακυβέρνηση, η Κύπρος συγκρίνεται ευνοϊκά με τα αδελφά μέλη της ΕΕ, όπως στην δημοκρατική διαδικασία, στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην κοινωνική πρόνοια και την ασφάλεια. Στην ρύθμιση, υιοθετούμε ό,τι θεσμοθετεί η ΕΕ, απλώς συχνά-πυκνά αργοπορούμε. Σε άλλους όμως τομείς υστερούμε πολύ, όπως στην απονομή δικαιοσύνης, που είναι απαράδεκτα αργή και ίσως όχι της αναμενόμενης ποιότητας πρωτοδίκως.

Παρομοίως, η επιμονή επιχειρηματική εμπλοκής του Κυπριακού κράτους στην ηλεκτρική ενέργεια και τις τηλεπικοινωνίες, αλλά και στην παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και εκπαίδευσης, έχει ως αποτέλεσμα να έχουμε μείνει πολύ πίσω σε σύγκριση με τις πλέον προοδευτικές χώρες της ΕΕ και του πλανήτη γενικότερα. Ακόμη, οι απηρχαιωμένες συγκοινωνίες μας μειώνουν την παραγωγικότητα και την ποιότητα ζωής. Η Κύπρος μειονεκτεί επίσης στην αποτελεσματικότητα του επιχειρηματικού, του χρηματοοικονομικού και του επενδυτικού περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να υστερεί ακόμη περισσότερο σε ανταγωνιστικότητα και καινοτομία. Τέλος, καθυστερήσαμε πολύ στην αξιοποίηση της τεχνολογίας στον δημόσιο τομέα. Θλιβερή διαπίστωση, πέρα από την αναποδοτική υπηρεσία προς τον πολίτη και την επιχείρηση: η Κύπρος βαθμολογείται με απροβίβαστο στην εποπτεία σχεδόν σε όλους τους τομείς.

Αυταπόδεικτο συμπέρασμα: Για να μπορέσει η Κύπρος να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει στον «νέο» κόσμο θα πρέπει σε Ο,ΤΙ ΚΑΝΕΙ:
– να είναι ανταγωνιστικά παραγωγική: αποτελεσματική, αποδοτική και ποιοτική
– να είναι καινοτόμος
– να δραστηριοποιείται ΜΟΝΟΝ ΟΠΟΥ οι κάτοικοι της έχουν την αναγκαία τεχνογνωσία, τις απαραίτητες ατομικές και ομαδικές δεξιότητες, χρήσιμες τοπικές και διεθνείς συνεργασίες και όπου μπορούν να αξιοποιήσουν την τεχνολογία στο έπακρον, ώστε να διασφαλίζεται διεθνώς ψηλή ανταγωνιστικότητα!

– Πού βρίσκεται σήμερα η Κύπρος; Σε όλους τους τομείς υστερούμε! Έχουμε νησίδες αριστείας! Έχουμε τη μαγιά – το προζύμι.
– Μπορούμε, διερωτάται ο μέσος πολίτης, να επεκτείνουμε την αριστεία σε γενικό επίπεδο; Μπορούμε να ψηλώσουμε τον μέσο όρο;

Ας δούμε ποιοι συντελεστές προσθήκης αξίας απαιτούνται στον «νέον» κόσμο που προβάλλει στον ορίζοντα και κατά πόσο τους έχουμε στην Κύπρο;

Στις βασικές υποδομές, τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα είναι δύο:
α) Τεχνολογία αιχμής (στην Κύπρο κυρίως εισαγόμενη) και
β) Ψηλή εξειδίκευση από πολύ λίγα τεχνικά στελέχη (κυρίως μηχανικούς, τεχνικούς και επιστήμονες για λειτουργία και συντήρηση).
– Διαπιστώνουμε ότι βρισκόμαστε σε σχετικά καλό επίπεδο και μπορούμε να βελτιωθούμε εύκολα.
– Η τεχνολογία μας επιτρέπει να αντιγράφουμε τους καλύτερους του πλανήτη εύκολα και γρήγορα εισάγοντας την αναγκαία τεχνολογία και τεχνογνωσία!

Στους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας (πρωτογενή, δευτερογενή, τριτογενή, τεταρτογενή, στον πολιτισμό και την ψυχαγωγία); Στο εξειδικευμένο επίπεδο (πτυχιούχους/διπλωματούχους) Ψηλού επιπέδου εξειδικευμένη εκπαίδευση και πρακτική. Ευρεία γενική (πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική…) μόρφωση. Τοπική & διεθνής δικτύωση & συνεργασία. Συνεχής επιμόρφωση. Τεχνολογία ανάλογα με το αντικείμενο!

Διαπιστώνουμε ότι στην Κύπρο τα πολιτειακά στελέχη υστερούν πολύ στην ηγετική ικανότητα και ηθική, σε πολιτικό πολιτισμό, σε γενική μόρφωση και στην αξιοποίηση της τεχνολογίας. Επιπρόσθετα, υστερούμε πολύ στην εποπτεία και στην γρήγορη απόδοση δικαιοσύνης, στην απορρύθμιση τους κράτους (που επιμένει να δραστηριοποιείται αναποδοτικά ως επιχειρηματίας), στην εγκύκλιο εκπαίδευση, στην επιμόρφωση και στην δια βίου μόρφωση, στην γενική υγεία και στο επιχειρηματικό και επενδυτικό περιβάλλον! Πολύ δύσκολα θα βελτιωθούμε ελλείψει «παραδειγματικής» ηγεσίας και φορέων αριστείας.

Αξιοποίηση της πληροφορικής σε όλους τους τομείς: στις υποδομές, στις παραγωγικές διεργασίες, στην δημόσια διοίκηση, στις πολιτειακές διεργασίες και ιδιαίτερα στην διευθυντική και ηγετική διεργασία.

Η πληροφορική προσφέρει δραματική βελτίωση της αποτελεσματικότητας μέσωτης μηχανοργάνωσης και ΟΧΙ ΑΠΛΑ της αυτοματοποίησης των διεργασιών (processes), υπό την προϋπόθεση ότι επανασχεδιάζονται οι διεργασίες και, κατ’ επέκταση, οι αξιακές ροές (value stream) και τα επιχειρηματικά μοντέλα (business model). Η πληροφορική βελτιώνει τότε και την αποδοτικότητα και την ποιότητα, επιτυγχάνοντας συνέπεια και αξιοπιστία.

Στον αναγκαίο επιχειρησιακό επανασχεδιασμό, πρωτεύοντες ρόλους παίζουν:
(α) η ικανότητα εκτελεστικής διεύθυνσης (project management) της διεργασίας επανασχεδιασμού και η ικανότητα εκτελεστικής ηγεσίας να πείσει, να εμπνεύσει και να καθοδηγήσει τους ανθρώπους της να αφιερώσουν τον καλύτερο εαυτό τους για να σκεφτούν «επαναστατικά» (out-of-the-box) και να υλοποιήσουν τον επανασχεδιασμό και

(β) η ουσιαστική εμπλοκή της ιεραρχίας σε ΟΛΑ τα επίπεδα και η συμμετοχή των άριστων υπαλλήλων!

Ακόμη, η πληροφορική είναι βασικός συντελεστής κυβερνοασφάλειας. Μπορεί να καταστρέψει τον πλούτο και την φήμη (brand) ενός οργανισμού, επιχείρησης ή ατόμου! Μπορεί όμως να τα προστατεύσει είτε πρόκειται για ατομικά και εταιρικά δεδομένα είτε για πληροφορίες και πνευματικά δικαιώματα είτε για οικονομικούς πόρους και φήμη (goodwill – brand).

Για ψηλή κυβερνοασφάλεια απαιτείται ενημέρωση του γενικού πληθυσμού, επιμόρφωση και εξειδίκευση των επαγγελματιών επικοινωνιών και πληροφορικής (ICT) και εισαγωγή αποτελεσματικών εργαλείων κυβερνοασφάλειας.

Τα περισσότερα έργα μηχανοργάνωσης και κυβερνοασφάλειας αποτυγχάνουν με τεράστιο κόστος, απογοήτευση και αργοπορία. Αυτό οφείλεται στην ανεπαρκή ενημέρωση, ικανότητα, βούληση και ενεργό εμπλοκή των εκτελεστικών (διευθυντικών) στελεχών. Η ανάθεση της διεύθυνσης τέτοιων έργων προς τα κάτω είναι συνταγή αποτυχίας, συχνά καταστροφής!

Έχοντας διαγράψει αδρά τόσο τις δυνάμεις και αδυναμίες μας όσο και τι απαιτείται για επιτυχία και πρόοδο σε ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό κόσμο, οφείλουμε να διερωτηθούμε:

Τολμούμε, ως κοινωνία, να διαμορφώσουμε ένα φιλόδοξο εθνικό όραμα για την Κύπρο του β’ τέταρτου του 21^ου αιώνα, όπως, για παράδειγμα:

«Η Κύπρος να ανήκει στις 7 πλέον ανταγωνιστικές χώρες της ΕΕ και τις 15 πλέον ανταγωνιστικές χώρες του πλανήτη»;
Ενδιαφέρεται ο κάθε προοδευτικός Κύπριος πολίτης να διαμορφώσει ένα προσωπικό φιλόδοξο όραμα, όπως για παράδειγμα:

«Να συμβάλει στη διαμόρφωση και υλοποίηση ενός φιλόδοξου στρατηγικού σχεδίου
 για την ανάπτυξη των συντελεστών που θα καταστήσουν δυνατή
 την υλοποίηση του εθνικού Οράματος»;

Ένα στρατηγικό σχέδιο με έμφαση στην τεχνολογία που θα έχει πέντε άξονες:

• Δημιουργία ενός παραγωγικού επιχειρηματικού και επενδυτικού οικοσυστήματος αξιοποίησης της τεχνολογίας σε κάθε υποσχόμενη επιχειρηματική δραστηριότητα.

• Συνεχής ενίσχυση της παραγωγικότητας και της καινοτομίας με την αξιοποίηση της τεχνολογίας.

• Συνεχής προσαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος και της δια βίου μόρφωσης για δημιουργικότητα, καινοτομία, αυτενέργεια, ομαδική δουλειά, επιστήμη και τεχνολογία (STEM), για βασικές αρχές οικονομίας, διεύθυνσης, ηγεσίας και πολιτισμού.

• Συνεχής επιμόρφωση των εκτελεστικών στελεχών, των επιχειρηματιών, των επενδυτών και των πολιτικών του τόπου στις ανάγκες του «νέου» κόσμου και στις δυνατότητες της τεχνολογίας.

• Συνεχής αποτελεσματική εκπαίδευση και επιμόρφωση στην πληροφορική και στις επικοινωνίες.

Κλείνω απευθύνοντας τέσσερα θεμελιώδη ερωτήματα σε κάθε πολίτη και οργανωμένο σύνολο:

1. Ποιοι θα πάρουν την πρωτοβουλία για την διαμόρφωση του ΟΡΑΜΑΤΟΣ και του ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ της Κύπρου για τις επόμενες δεκαετίες; (Επιτροπές τύπου Χριστόφορου Πισσαρίδη στην Ελλάδα και Τάκη Κληρίδη στην Κύπρο είναι χρήσιμες και απαραίτητες. Μήπως όμως διαμορφώνουν ένα μεσοπρόθεσμο σχέδιο και άρα αντιμετωπίζουν μερικώς και βραχυπρόθεσμα το θέμα; Ας θυμόμαστε ότι τα βραχυ-μεσοπρόθεσμα σχέδια πρέπει να βασίζονται σε ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο που θα επικαιροποιείται καθ’ οδόν και θα καλύπτει φυσικά και το εθνικό μας πρόβλημα!).

2. Ποιοι θα είναι οι κύριοι συντελεστές στην διαμόρφωση του στρατηγικού σχεδίου;
3. Πώς θα πεισθεί η πλειοψηφία του λαού και των πολιτικών, όταν ιδιαίτερα οι πολιτικοί έχουν πολύ βραχύ ορίζοντα;
4. Ποιος θα ηγηθεί της υλοποίησης του σχεδίου;

Έφθασε η ώρα για ανοικτή, ευρεία συζήτηση, αποφάσεις και δράση.

Το άρθρο είναι διασκευή εισήγησης του γράφοντος στην Διαδικτυακή συζήτηση του «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος» με θέμα: «Προς ένα Νέο Αναπτυξιακό Όραμα» (21 Ιανουαρίου 2021).

*Ο Νίκος Τιμοθέου είναι Σύμβουλος επιχειρήσεων, Πρόεδρος του ΔΣ της “Καινοτόμου ΜΜΕ” ICSI (Cyprus) ltd, συνσυγγραφέας του βιβλίου Executive Excellence: Combine Leadership and Management to Create and Deliver Value (2019) και μέλος του 77μελούς συμβουλίου του «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος».