Του Κωνσταντίνου Χριστοφίδη*

Στα φοιτητικά μου χρόνια στην Grenoble της Γαλλίας, είχα την ευκαιρία να εργαστώ στον τομέα της μικροηλεκτρονικής, μιας επιστήμης που τότε ήταν ο προάγγελος της νανοτεχνολογίας. Της επιστήμης δηλαδή που θα άνοιγε τον δρόμο για την τρίτη βιομηχανική επανάσταση. Στο πλαίσιο του διδακτορικού μου συνεργάστηκα με πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες μικροηλεκτρονικής, τόσο σε ανταλλαγή τεχνογνωσίας όσο και σε κοινά ευρωπαϊκά προγράμματα. Δέκα χρόνια αργότερα όταν επέστρεψα από τον Καναδά και πάλι στην Γαλλία, είχα πραγματικά εκπλαγεί όταν ανακάλυψα ότι όλες αυτές οι εταιρείες μικροηλεκτρονικής μεταναστεύσανε στην Άπω Ανατολή. Ο τομέας της κατασκευής τουλάχιστον δεν ήταν πλέον στην Ευρώπη. Το ίδιο έγινε και με πολλές άλλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας.

Στην δεκαετία του ’90, η Ευρώπη, με τους καλύτερους επιστήμονες του κόσμου, άρχισε να μετατρέπεται σε ήπειρο μουσείων και με ένα νοσταλγικό πολιτιστικό παρελθόν. Σε μια προσπάθεια αύξησης των κερδών των εταιρειών, η αποβιομηχανοποίηση και η μετανάστευση των βιομηχανιών προς χώρες με φθηνά εργατικά χέρια, αλλά και «φθηνότερα» μυαλά, ήταν πια μια αποδεκτή πολιτική σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γηραιάς ηπείρου.

Τις επιπτώσεις αυτής της αποβιομηχανοποίησης τις ζούμε σήμερα με τον πιο εμφαντικό τρόπο. Όλα αυτά που συμβαίνουν αυτές τις μέρες δυστυχώς μετατοπίζουν το γεωπολιτικό βάρος προς την Άπω Ανατολή και όχι προς εμάς. Ο κερδισμένος της κρίσης θα είναι η Κίνα. Ο οικονομικός πόλεμος της επόμενης μέρας θα καταγραφεί στην ιστορία ως turning point. Η αφρικανική ήπειρος, ο γείτονας μας δηλαδή, μέσα στην αγωνία της πανδημίας, γυρνά προς την Κίνα και όχι προς εμάς. Αλήθεια πως καταφέραμε να μετατρέψουμε την Ευρώπη σε μη υπολογίσιμο παράγοντα; Μια ολόκληρη ήπειρος, η γη του διαφωτισμού και της αναγέννησης, η μεγαλύτερη πολιτιστική δύναμη του πλανήτη, περιμένει με αγωνία ή και ακόμα, σφάζεται στα πόδια της Κίνας για την αγορά υγειονομικού υλικού αλλά και ιατρικού εξοπλισμού. Η Ιταλία, τις στιγμές της μεγάλης της τραγωδίας, φαίνεται να παρακαλεί την Τουρκία να αποδεσμεύσει ένα φορτίο με μάσκες που τις είχε ήδη πληρώσει. Η Γαλλία να εξευτελίζεται όταν μια πτήση με υγειονομικό υλικό αλλάζει πορεία και από τον αεροδιάδρομο του Πεκίνου να φεύγει για τη Νέα Υόρκη, αντί για το Παρίσι, σε μια πρωτόγνωρη πειρατική εμπορική κίνηση των ΗΠΑ. Δυστυχώς, υπάρχουν πάμπολλες παρόμοιες ιστορίες αυτές τις μέρες, όλες αποτέλεσμα του δεδομένου ότι η Ευρώπη σταμάτησε να είναι παραγωγική ήπειρος πρώτης γραμμής.

Καταλήγοντας σε αυτές τις διαπιστώσεις, οδηγούμαστε στο ερώτημα τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει τώρα. Θα διατεθούν τεράστια κονδύλια αυτές τις μέρες σε μια προσπάθεια διάσωσης των οικονομιών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα χρήματα αυτά θα πρέπει να αποτελέσουν τη βάση της εκ νέου μετατροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ήπειρο βιομηχανικής παραγωγής, ξεκινώντας από τον τομέα της υγείας. Ότι έγινε και μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Νέες επιδημίες, ίσως και πιο θανατηφόρες, θα έρθουν και πάλι. Επιπρόσθετα, οι χρόνιες παθήσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα. Πρέπει να ξαναδημιουργηθούν και πάλι βιομηχανίες που θα καλύπτουν τον τομέα της υγείας σε όλη του την ευρύτητα. Οι βιομηχανίες αυτές δεν θα πρέπει βέβαια να τοποθετηθούν μόνο στον Ευρωπαϊκό βορρά, αλλά να αναπτυχθούν σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Η κάθε μια να έχει την δική της συμβολή, ίσως με εξειδίκευση και να παράγει και να ερευνά σε ένα κομμάτι του υγειονομικού παζλ. Να δημιουργηθεί δηλαδή ένα ευρωπαϊκό δίκτυο παραγωγής ιατρικής γνώσης, υγειονομικού υλικού και ιατρικού εξοπλισμού. Ένα δίκτυο αλληλεξάρτησης και αλληλεγγύης, έτσι ώστε να μην βρεθούμε ξανά στην θέση του αδύνατου και εξαρτώμενου. Το Airbus, το καμάρι της ευρωπαϊκής αεροναυπηγικής, ακριβώς έτσι δημιουργήθηκε. Κάθε κομμάτι του σχεδόν κατασκευάζεται και σε μια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Είναι ένα επίτευγμα ενός επιστημονικού και τεχνολογικού δικτύου της ηπείρου μας, στο πλαίσιο μιας πολύ επιτυχούς συνεργασίας.

Στην επόμενη πανδημία όλες οι χώρες του πλανήτη θα πρέπει να στρέφονται προς την Ευρώπη και όχι προς την Άπω Ανατολή. Η Ευρώπη, το σπίτι μας, έχει το ανθρώπινο δυναμικό, έχει αξιόλογα κέντρα έρευνας, πόλους καινοτομίας και πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ενδεχομένως, όλα αυτά τα χρόνια να έκανε κακές πολιτικές και λανθασμένες οικονομικές επιλογές. Αυτές τις μέρες, μας λείπει περισσότερο από ποτέ, η γενιά που κυβέρνησε στην Ευρώπη ακριβώς μετά τον πόλεμο. Αυτή που έζησε τον πόλεμο και που θέλησε να την ξαναδημιουργήσει, στηριγμένη στις αρχές της αλληλεγγύης και της συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς της, όπως την περιέγραψε και ονειρεύτηκε ο Βίκτωρας Ουγκώ.

*Κωνσταντίνος Χριστοφίδης
Καθηγητής της Φυσικής
Πανεπιστήμιο Κύπρου
Γενικός Συντονιστής του “Νέου Κύματος – Η Άλλη Κύπρος”