Η πανδημία του Covid-19 επέφερε τεράστιες αλλαγές στη ζωή μας. Πρακτικές όπως η κοινωνική απόσταση, η τηλεργασία, η τηλεκπαίδευση και η παρατεταμένη παραμονή μας εντός της κατοικίας μας θα αφήσουν το στίγμα τους στο δημόσιο χώρο, που τώρα εξελίσσεται και αλλάζει. Σχεδιάζαμε ανέκαθεν τις πόλεις μας έτσι ώστε να διευκολύνουν τις συναθροίσεις και τώρα σκεφτόμαστε πώς να τις αποτρέψουμε. Τονίζαμε τη σημασία ύπαρξης και χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς και τώρα τα απαγορεύουμε. Παροτρύναμε την ενίσχυση του τοπικού εμπορίου ενώ τώρα προτιμάμε τις διαδικτυακές αγορές. Τόση προσπάθεια και όλα ανατρέπονται. Τείναμε να ανταλλάζουμε τον ιδιωτικό μας χώρο με τον δημόσιο βίο. Να μένουμε σε ελάχιστα τετραγωνικά, για να απολαμβάνουμε την πόλη στο μέγιστο, εκδηλώσεις, μουσεία, εστιατόρια. Εξάλλου, το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού ζει σε αστικό περιβάλλον¹.
Ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε πως δεν μπορούμε να τα έχουμε πλέον αυτά. Και είδαμε την πόλη με άλλο μάτι. Ο επαναπροσδιορισμός του χώρου είναι γεγονός. Δημιουργούμε δικούς μας χάρτες² γι’ αυτόν, χάρτες μιας άλλης κλίμακας που δεν υπήρχε μέχρι πριν. Χάρτες που αποτελούνται από δρόμους, πάρκα, κενά, με το πράσινο χρώμα ως ζητούμενο. Τα κτήρια εξαφανίστηκαν. Η συνειδητοποίηση πως ο ελεύθερος χώρος δεν είναι ίσα διαμοιρασμένος σε όλους, δημιουργεί μια διάκριση μεταξύ αυτών που τον έχουν και αυτών που δεν τον έχουν. Δυστυχώς οι πόλεις του 21ου αιώνα επενδύουν όλο και περισσότερο στο αυτοκίνητο, κατάλοιπο ενός μοντέρνου οράματος. Η πλειοψηφία του ελεύθερου χώρου στις πόλεις ανήκει στα μηχανοκίνητα μέσα. Οι θερμοκρασίες αυξάνονται, δημιουργείται φασαρία, το μικροκλίμα χειροτερεύει, η ποιότητα του αέρα το ίδιο. Διαμερίσματα με κλειστές κουρτίνες στη θέα της ασφάλτου. Βλέπεις τηλεόραση και νιώθεις εγκλωβισμένος. Ανοίγεις τα παράθυρα και βλέπεις δέντρα, ακούς πουλιά να κελαηδάνε, νιώθεις μια δροσιά. Σε χαιρετάνε από κάτω. Κοιτάς και βλέπεις αυτό που χθες ήταν γεμάτο σταθμευμένα αυτοκίνητα να έχει γεμίσει με πράσινο, παγκάκια και χαμόγελα. Η ανάκτηση των δρόμων από τα αυτοκίνητα και η μετατροπή τους σε γραμμικά πάρκα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ασφαλέστερους, πιο “υγιείς” δρόμους ως αντιστάθμισμα των ψυχικών επιπτώσεων από τη πανδημία και το lockdown στο άτομο. Μας προσφέρεται έτσι μια ευκαιρία για περίπατο, χώρο για τα παιδιά να παίζουν, ξεχασμένη επαφή με τη φύση. Διότι το να εκτίθεσαι στο πράσινο έχει θετικές επιδράσεις στην υγεία³ και δεν θα έπρεπε να είναι προνόμιο των λίγων.
Αποτελεί ευκαιρία δημιουργίας διαπροσωπικών σχέσεων σε κλίμακα γειτονιάς κάτι που θωρακίζει περαιτέρω την κοινότητα σε συνθήκες κρίσης. Η χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς δεν συνιστάται κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο κόσμος επιλέγει τα ιδιωτικά μέσα μεταφοράς ως το ασφαλέστερο για την υγεία του μέσο, ωστόσο αυτό λειτουργεί ενάντια σε μακροχρόνιες προσπάθειές μας για περιορισμό των ΙΧ στα κέντρα των πόλεων. Οι δομές για ποδήλατα στην Αθήνα, μια πρωτεύουσα με τη τέταρτη χαμηλότερη αναλογία πράσινου ανά άτομο⁵, είναι ανύπαρκτες. Οι χώροι για τους πεζούς είναι παραμελημένοι. Αυτό θα πρέπει να αλλάξει και να σχεδιαστεί πρόνοια για μετακίνηση πεζών και ποδηλασία. Ήδη, δήμοι σε πόλεις όπως το Παρίσι και η Νέα Υόρκη⁴ ακόμα και η Αθήνα με τον περιβόητο “Μεγάλο περίπατο⁶” προχώρησαν σε διαπλατύνσεις πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων συνολικού μήκους 650, 64 και 7 χιλιομέτρων αντίστοιχα. Με την προηγούμενη πρόταση μετατροπής δρόμων σε δημόσιους χώρους πρασίνου, ένα ολοκληρωμένο δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων μπορεί να επιτευχθεί, επιτρέποντας στον κόσμο να κινείται ενώ παράλληλα θα μένει ασφαλής. Εδώ ξεκαθαρίζεται η ανάγκη επιλογής αυτών των δρόμων μέσω κριτηρίων που θα αξιολογούν τους υφιστάμενους χώρους πρασίνου και τις ανάγκες της κοινότητας για προσβασιμότητα.
Επιπλέον, οι ανάγκες δημόσιου χώρου θα μεταβληθούν. Η συνειδητοποίηση της τεράστιας οικονομίας της εξ αποστάσεως εργασίας και εκπαίδευσης σε καύσιμα και χώρο⁷ θα οδηγήσει στη μερική συνέχισή της, κάνοντας δυνατή την αποσυμφόρηση των πόλεων και των δρόμων, αφού θα καταστεί δυνατό για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού να μετακομίσει μόνιμα σε μη αστικές περιοχές,⁸ διατηρώντας την δουλειά του. Λόγω της μεγάλης αναλογίας πληθυσμού σε γεωγραφικό χώρο, οι πόλεις αποτελούν εύκολη πηγή μετάδοσης μιας ασθένειας και το μέγεθός τους αποτελεί κίνδυνο για ένα κόσμο με πανδημίες. Ωστόσο τα προάστια ενώ δεν διευκολύνουν την μετάδοση, υστερούν σε δομές υγείας⁹.
Το τοπικό εμπόριο θα προαχθεί στο πλαίσιο αποτροπής μεγάλων συναθροίσεων: νέες χρήσεις θα τονώνουν τη ζωντάνια και τη δυναμική του, μετά το οικονομικό πλήγμα του lockdown, χώροι μεικτής χρήσης θα χρησιμοποιούνται από επαγγελματίες που θα δουλεύουν από απόσταση και θα ήθελαν αλλαγή περιβάλλοντος χωρίς τους όρους ενός γραφείου. Ο εφοδιασμός των πόλεων με τρόφιμα βασίζεται κυρίως σε προϊόντα που δεν παράγονται εκεί, με τις μεταφορές να ανεβάζουν το κόστος αγοράς τους και με τους ρύπους από τα φορτηγά να δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα με εκπομπές αερίων. Αυτό αποτελεί τεράστιο πρόβλημα σε περιόδους κρίσης, διότι το μεταβαλλόμενο περιβάλλον και η αίσθηση εξάρτησης προκαλεί ανασφάλεια¹⁰. Λύση θα μπορούσε να αποτελέσει η δημιουργία μονάδων εντατικής γεωργίας με υδροπονικές μεθόδους, που προσαρμόζονται σε αστικά περιβάλλοντα. Πιο ριζοσπαστικές μέθοδοι όπως το “urban farming” όπου κοινότητες και άτομα, παροτρύνονται να καλλιεργούν λαχανικά σε δημόσιους χώρους, αστικούς κενούς χώρους, ακόμα και σε οροφές, επηρεάζουν τον σχεδιασμό. Μικρής κλίμακας βιοτεχνίες και παραγωγικές μονάδες θα μπορούσαν να ενθαρρύνονται στο πλαίσιο της πόλης, συμβάλλοντας στην αυτάρκειά της. Τέλος, στο στάδιο του σχεδιασμού, κενά οικόπεδα θα μπορούσαν να διατηρούνται, ώστε να μπορούν να στεγάσουν έκτακτες ανάγκες σε περιόδους κρίσεων.
Οι πόλεις είναι χώροι περίπλοκοι και επικίνδυνοι. Διαχρονικά πλήττονται από βομβαρδισμούς, φωτιές, πανδημίες. Ωστόσο, δεν τις εγκαταλείψαμε ποτέ. Κάθε φορά, μια νέα προσπάθεια ξεκινά για να γίνουν καλύτερες, με ιδέες που σπρώχνουν τον αγώνα του ανθρώπου μπροστά. Έτσι, όταν η κρίση περάσει και μπορέσεις να δεις το μέλλον, δεν θα έχεις άλλη επιλογή από το να δεις μπροστά.
*Ο Χάρης Τρεμετουσιώτης είναι φοιτητής αρχιτεκτονικής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και μέλος του κινήματος “Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος”
Πηγές:
1. 68% of the world population projected to live in urban areas by 2050, says UN, United Nations office, 2018, https://www.un.org/development/desa/en/ news/population/2018-revision-of-world-urbanization-prospects.html
2. Colorful maps of a world in coronavirus lockdown, Laura Bliss and Jessica Martin, 2020, https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-04-15/ colorful-maps-of-a-world-in-coronavirus-lockdown
3. Biophilia in design, Chris Trott, 2020, https://www.fosterandpartners.com/ plus/biophilia-in-design/?utm_medium=website&utm_source=archdaily.com
4. Tactical Urbanism: Reimagining Our Cities post-Covid-19, Bruno Moser, Theo Malzieu & Paula Petkova,2020, https://www.archdaily.com/940877/tacticalurbanism-reimagining-our-cities-post-covid-19
5. WWF, 2014, http://kalyterizoi.gr/new/analogia-prasinoy-ana-katoiko-oyragosi-athina
6. Δήμος Αθηνών, http://megalosperipatos.cityofathens.gr
7. COVID-19. Μάθημα Πολιτικής, Θάνος Βλαστός, 2020
8. How Life in Our Cities Will Look After the Coronavirus Pandemic, Richard Florida, 2020, https://unhabitat.org/how-life-in-our-cities-will-look-after-thecoronavirus-pandemic
9. Are Suburbs Safer From Coronavirus? Probably Not, Laura Bliss and Kriston Capps, 2020, http://mycourses.ntua.gr/document/goto/? url=%2F08_COVID19%2F20200406_Pandemics_Are_Also_an_Urban_Planni ng_Problem.url&cidReq=ARCH1047
10. Thomson Reuters Foundation, From food to tech, coronavirus to spur urban planning rethink, 2020 https://www.eco-business.com/news/from-food-totech-coronavirus-to-spur-urban-planning-rethink/
