Ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν έχει αναθεωρήσει την προσέγγιση της «μπουλντόζας» στην ευρωπαϊκή πολιτική και φαίνεται να λειτουργεί.
Η Γαλλία έχει μια περίπλοκη σχέση με τον καπιταλισμό. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, το 69% των Γάλλων πιστεύουν ότι οι αγορές κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό (55% στη Γερμανία). Επίσης, οι Γάλλοι θεωρούν την πολιτική στάση του laissez-faire αφελή είτε πρόκειται για την οικονομία είτε για την ανατροφή των παιδιών τους.
Αυτό όμως δεν εμποδίζει τη χώρα να έχει σημαντικό ρόλο στο διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα. Για παράδειγμα, θα βρεις χιλιάδες Γάλλους να εργάζονται στα δύο μεγαλύτερα χρηματοοικονομικά κέντρα παγκοσμίως, της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου, και όχι μόνο σε Γαλλικές τράπεζες, που είναι από τους μεγαλύτερους παίκτες διεθνώς. Επίσης, οι Γάλλοι έχουν μια πρακτική σχέση με το χρέος. Το μέσο νοικοκυριό έχει χρέος αξίας 121% του καθαρού διαθέσιμου εισοδήματος του. Πριν αποκτήσουν παιδιά, τα ζευγάρια επωμίζονται το κόστος συνήθως ενός διαμερίσματος και μιας υποθήκης για 25 χρόνια, δηλαδή έναν κόμπο πολύ πιο δύσκολο να λυθεί απ΄ ότι ο γάμος!
Έτσι, όταν ο Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν προτείνει την έκδοση ευρωπαϊκών ομολόγων για να καλυφθεί το κόστος της κρίσης COVID-19 από κοινού, οι Γάλλοι δεν ανησυχούν ιδιαίτερα. Το χρέος είναι μέρος της ζωής και το να συμβιβάζεσαι με τους εταίρους, για να σηκώσετε μαζί το βάρος του, είναι μέρος του να ζεις σε μια κοινότητα. «Αλληλεγγύη σημαίνει κοινοί οικονομικοί πόροι», δήλωσε ο Υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Bruno Le Maire, όταν ανέλυε την πρότασή του.
Siamo Tutti Italiani
Η επιμονή του Μακρόν για έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους αφορά κυρίως την Ιταλία. Η Γαλλική κυβέρνηση ανησυχεί σοβαρά για την οικονομική και πολιτική δυναμική πέρα από τις Άλπεις.
Ο Ματέο Σαλβίνι της Λέγκας και ειδικά η Τζιόρτζια Μελόνι από το μετα-φασιστικό κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας δεν διαφέρουν και τόσο από τη Μαρίν Λεμπέν. Σε πρόσφατα γκάλοπ, τα κόμματα του Σαλβίνι και της Μελόνι συγκεντρώνουν μαζί πάνω από 40%, ποσοστό αρκετά υψηλό για να τους δώσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Με το Κίνημα Πέντε Αστέρων να αμφιταλαντεύεται για το εάν ενδεχομένως θα χρησιμοποιήσει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), οι επικείμενες εκλογές δεν είναι δεδομένες για καμία πλευρά.
Μεσοπρόθεσμα, το Παρίσι πιστεύει ότι η μοίρα της ΕΕ θα αποφασιστεί σε σημαντικό βαθμό και από τη Ρώμη. Η Ιταλία, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, θα χρειαστεί να κινητοποιήσει τεράστια κεφάλαια, για να αντιμετωπίσει την κρίση. Αλλά το χρέος της Ιταλίας ανέρχεται στο 135% του ΑΕΠ. Μέχρι στιγμής, η ιταλική κυβέρνηση τόλμησε να καταβάλει άμεσα δημοσιονομικά μέτρα αξίας 1,5% του ΑΕΠ, για να στηρίξει τις επιχειρήσεις και τους πολίτες της. Συγκριτικά, τα μέτρα του Βερολίνου ανέρχονται σε περισσότερο από 4,5% του ΑΕΠ, όπως δείχνει η έρευνα του Jacques Delors Centre.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι τραπεζίτες του Μιλάνου ανησυχούν για ένα κύμα αφερεγγυότητας, που θα καταρρακώσει την οικονομία της χώρας. Πώς θα μπορούσαν να κρατηθούν μακριά από την εξουσία οι λαϊκιστές σε ένα τέτοιο σενάριο; Για τους Ευρωπαίους το σύνθημα θα έπρεπε να είναι «siamo tutti italiani («Είμαστε όλοι Ιταλοί»), όπως δήλωσε ο Le Maire. Και ειδικά για το Παρίσι. Οι γαλλικές τράπεζες είναι μακράν οι μεγαλύτεροι κάτοχοι ιταλικών ομολόγων της Ευρώπης.
Ραντεβού με την πραγματικότητα
Ακόμη και πριν από την τωρινή κρίση, ήταν σαφές στο Παρίσι ότι η Ευρώπη έπρεπε να κινηθεί προς μια ένωση με δημοσιονομικές/φορολογικές διακρατικές μεταφορές, με κοινό δανεισμό, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να αυξηθούν οι δαπάνες στο επίπεδο της Ένωσης. Υπάρχει γενική ομοφωνία ότι χωρίς κοινή δημοσιονομική πολιτική είναι αδύνατο να λειτουργήσει εύρυθμα μια νομισματική ένωση. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι Γερμανοί οικονομολόγοι αντιτάχθηκαν αρχικά στο ευρώ, υποστηρίζοντας σε ένα διάσημο μανιφέστο του 1992 ότι αναπόφευκτα θα απαιτούσε «υψηλές δημοσιονομικές διακρατικές μεταφορές ως μέρος μιας δημοσιονομικής εξισορρόπησης».
Ο Μακρόν δεν βλέπει καμία αξία στα επιχειρήματα ηθικού κινδύνου (moral hazard). Η Ιταλία έχει διατηρήσει ένα πρωτογενές πλεόνασμα από το 2011. Μόλις ένα κράτος βρεθεί στην παγίδα του χρέους, καμία λιτότητα δεν μπορεί να το βγάλει από αυτό. Αλλά η απαίτηση “μετάνοιας” από τα καταχρεωμένα κράτη χωρίς την υπόσχεση της εξόδου από τη λιτότητα δεν μπορεί να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα. Η πολιτική στη βάση του ηθικού κινδύνου της Γαλλίας που έπνιξε τη Γερμανία στο χρέος μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι σύμμαχοι ακύρωσαν το χρέος της Γερμανίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως είπε ο Μακρόν πρόσφατα στους Financial Times.
Στο Παρίσι το αίσθημα είναι ότι πλέον έχει έρθει η μέρα όπου η γερμανική πολιτική πρέπει τελικά να υποκύψει στην οικονομική πραγματικότητα. Στην ουσία, στα μάτια του Μακρόν οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν ως αντικείμενο το αν θα υπάρξει κάποια μορφή αμοιβαιότητας του χρέους, αλλά το πώς θα επιτευχθεί αυτό. Είτε θα διατηρηθεί η σημερινή μέθοδος που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αγοράζει ιταλικά ομόλογα, είτε οι Ευρωπαίοι θα πάνε για την «καθαρή» και ειλικρινή εναλλακτική λύση: κοινό ευρωπαϊκό χρέος.
Γεωπολιτικές επιχορηγήσεις
Ο Μακρόν, φυσικά, προτιμά τη δεύτερη επιλογή για τέσσερις λόγους:
Πρώτον, η τρέχουσα λύση αγοράς δυσανάλογα υψηλού ποσοστού ιταλικών ομολόγων από την ΕΚΤ υπονομεύει τη νομισματική ανεξαρτησία της ΕΚΤ και συνοδεύεται από νομικούς κινδύνους. Η απόφαση της ΕΚΤ να άρει το όριο αγοράς ομολόγων από κάθε μέλος της ευρωζώνης θα αμφισβητηθεί στα γερμανικά δικαστήρια.
Δεύτερον, εάν το μεγαλύτερο βάρος στήριξης πέσει στην ΕΚΤ, η ΕΕ δεν θα πιστωθεί για τη βοήθεια στη Ρώμη. Ο Μακρόν καταλαβαίνει ότι αυτή η κρίση είναι επίσης μια μάχη αφηγήσεων. Γι’ αυτό δίνει συνεντεύξεις στον ιταλικό τύπο, υπερασπιζόμενος την ΕΕ.
Τρίτον, τα ευρωπαϊκά ομόλογα αποτελούν μια άλλη πτυχή της ιδέας της «κυρίαρχης Ευρώπης» του Μακρόν. Η ύπαρξη μιας μεγάλης αγοράς δημόσιου χρέους σε ευρώ και της αφθονίας ασφαλών περιουσιακών στοιχείων αποτελεί προϋπόθεση για την απελευθέρωση της Ευρώπης από την εξάρτηση του αμερικανικού δολαρίου. Τα ευρωπαϊκά ομόλογα θα ήταν ένα πρώτο βήμα προς την αντιμετώπιση της συνήθειας της Ουάσιγκτον να χρησιμοποιεί ως όπλο το δολάριο για να παρακάμψει την πολιτική της ΕΕ, όπως για παράδειγμα έκανε πρόσφατα με το Ιράν.
Τέταρτο, και πιο σημαντικό είναι ότι μόνο εάν τα χρήματα αντληθούν μέσω ενός ευρωπαϊκού ομολόγου μπορούν να δοθούν στα μέλη της ΕΕ που έχουν πληγεί περισσότερο από τον ιό. Σίγουρα, τα ευρωπαϊκά δάνεια θα αποφέρουν κάποια εξοικονόμηση τόκων για τη Ρώμη και τη Μαδρίτη. Αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό. Όπως είπε ο Μακρόν μετά την τηλεδιάσκεψη των ηγετών της ΕΕ στις 23 Απριλίου, είτε η ΕΕ είτε η ΕΚΤ ενεργεί ως πιστωτής, τα δάνεια εξακολουθούν να επιδεινώνουν τον δείκτη χρέους στο ΑΕΠ της Ιταλίας. Η γαλλική κυβέρνηση θέλει καθαρές διακρατικές μεταφορές, ίσως και για την ίδια τη Γαλλία. Τα lockdowns είναι ιδιαίτερα δαπανηρά για οικονομίες προσανατολισμένες στις υπηρεσίες, όπως η Γαλλία.
Βήμα με βήμα
Για να πάρει αυτό που θέλει, ο Μακρόν παραιτείται από την προσέγγιση της «μπουλντόζας» στην πολιτική της ΕΕ, που δεν τον έχει εξυπηρετήσει μέχρι τώρα. Όταν εκλέχθηκε πρόεδρος, ο Μακρόν απαίτησε έναν σημαντικού μεγέθους προϋπολογισμό για την ευρωζώνη. Όμως τότε δεν έλαβε υπόψη στην εκστρατεία του τις ευαισθησίες των άλλων κρατών μελών και κατέληξε στο πουθενά: έναν προϋπολογισμό χωρίς χρήματα.
Για πρώτη φορά, ο Μακρόν δεν κινείται μόνος του. Kατάφερε να χτίσει μια συμμαχία γύρω από τον σκοπό του. Περιλαμβάνει ακόμη και χώρες χαμηλού χρέους, όπως το Λουξεμβούργο. Δεν είναι πλέον απλώς μια συζήτηση Βορρά-Νότου.
Για πρώτη φορά, ο Μακρόν διατυπώνει το πρόβλημα αντί να υπαγορεύει ποια θεωρεί ότι είναι η καλύτερη λύση, δίνοντας στο Παρίσι περισσότερο χώρο για διαπραγμάτευση. «Δεν έχει σημασία αν είναι ένα ξεχωριστό όχημα ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που εκδίδει ομόλογα και χορηγεί επιχορηγήσεις, αρκεί να γίνει», είπε ο Μακρόν μετά την χωρίς αποτέλεσμα σύνοδο κορυφής της ΕΕ.
Και για πρώτη φορά, ο Μακρόν δεν ζητά το αδύνατο. Δεν κάνει εκστρατεία για απευθείας μετάβαση στη φορολογική ένωση. Αντί αυτού, διαβεβαιώνει το Βερολίνο ότι τα μέτρα έκδοσης χρέους και δαπανών πρέπει να είναι χρονικά περιορισμένα.
Μέχρι τώρα, αυτή η στρατηγική φαίνεται να λειτουργεί. Η Άνγκελα Μέρκελ, για πρώτη φορά, δήλωσε ότι μπορεί να φανταστεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκδίδει περισσότερα ομόλογα για τη χρηματοδότηση της ανάκαμψης. Επίσης, η Μέρκελ είπε στη γερμανική βουλή ότι θέλει να αυξήσει μαζικά τη συνεισφορά της χώρας στον προϋπολογισμό της ΕΕ, ο οποίος χρησιμεύει ως το κύριο εργαλείο των φορολογικών μεταφορών εντός της Ένωσης. Και τα δύο διασχίζουν τις παραδοσιακές γερμανικές κόκκινες γραμμές. Είναι ακόμα νωρίς, αλλά ένα ακόμα βήμα προς την κατεύθυνση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής λύσης για την ανάκαμψη από κρίσεις έχει γίνει.
Ο *Joseph De Weck, είναι δημοσιογράφος, ιστορικός και αρθρογράφος στην Berlin Policy Journal, όπου και μας παραχώρησε το δικαίωμα αναδημοσίευσης του πιο πάνω άρθρου.
