Στη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν εμπιστευόμαστε τυφλά τους κυβερνήτες που εκλέγουμε. Γνωρίζουμε ότι μπαίνουν στον πειρασμό να ταυτίσουν την προσωρινή εξουσία που ασκούν με τη μόνιμη λειτουργία του κράτους. Ξέρουμε, επίσης, ότι η εξουσία διαφθείρει. Ακριβώς επειδή γνωρίζουμε εμπειρικά αυτές τις ανθρωπολογικές σταθερές, ελέγχουμε τους κυβερνήτες με θεσμικά αντίβαρα. Αρκεί, φυσικά, να λειτουργούμε ως μια θεσμικά ώριμη δημοκρατία.

Σε χώρες που δεν διαθέτουν πλούσια παράδοση ανεξάρτητων θεσμών, οι κυβερνήτες όχι μόνο ενοχλούνται από τον έλεγχο αλλά προσπαθούν να τον περιστείλουν. Διατηρούν, συνήθως, την πρόσοψη, αλλά τον υπονομεύουν όσο μπορούν. Τα παραδείγματα της Ρουμανίας, της Πολωνίας και της Ουγγαρίας είναι χαρακτηριστικά.

Θα προστεθεί η Κύπρος σε αυτό τον κατάλογο; Θα επιβεβαιώσουμε το νεοαποικιακό στερεότυπο ότι εκτός από «οικονομία καζίνο» ή «πλυντήριο ολιγαρχών» είμαστε μια κοινωνία με σαθρά θεσμικά αντίβαρα και ξεδιάντροπα ιδιοτελείς κυβερνήτες; Θα αλλάξει η κυβέρνηση τη δομή της Ελεγκτικής Υπηρεσίας με το πρόσχημα των «μεταρρυθμίσεων»; Αν ναι, τι είδους πρόβλημα επιχειρεί να λύσει;

Ρητορικό το ερώτημα. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι ο επικεφαλής της Ελεγκτικής Υπηρεσίας κ. Οδυσσέας Μιχαηλίδης δεν είναι αρεστός στην κυβέρνηση Αναστασιάδη, έστω κι αν διορίστηκε από τον ίδιο τον Πρόεδρο. Πώς το είπε ο κ. Αναστασιάδης τον περασμένο Γενάρη, με κάπως μπερδεμένη γλώσσα; «Καμιά φορά, η προσκόλληση αυστηρά σε κανόνες, παρά το γεγονός ότι θα πρέπει να τηρούνται, μπορεί να βλάπτουν, υπό την έννοια κάποιων διαδικασιών σε ιδιάζουσες περιπτώσεις, το δημόσιο συμφέρον». Τι ενδιαφέρον: ο Γενικός Ελεγκτής παροτρύνεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να μην κάνει τη δουλειά του με ζήλο!

Τι κάνει λάθος ο κ. Μιχαηλίδης; Αγνοεί, είπε πρόσφατα ο κ. Αναστασιάδης, ότι «ο κάθε θεσμός πρέπει να γνωρίζει τα όρια στα οποία κινείται». Όπως ο φωνακλάς νάρκισσος που ηγείται των ΗΠΑ δημοσίως επικρίνει όσους αξιωματούχους της χώρας του δεν του είναι αρεστοί (από τον γενικό διευθυντή του FBI μέχρι δικαστές και κρατικούς λειτουργούς), έτσι και ο κ. Αναστασιάδης, ως ελεγχόμενος, εκφράζει την έντονη δυσφορία του για τον ελέγχοντα – του κάνει τη ζωή δύσκολη.

Ουδόλως εκπλήσσει. Ο Πρόεδρος που δεν αισθάνθηκε την ηθική υποχρέωση να εφαρμόσει τον κώδικα δεοντολογίας του υπουργικού συμβουλίου που ο ίδιος θέσπισε, αποδεχόμενος δώρο σε είδος από μεγιστάνα Σαουδάραβα, θα δεχθεί να λογοδοτεί στον κάθε Μιχαηλίδη; Ένα πολιτικό σύστημα μαθημένο στη διαπλοκή και, όχι σπάνια, τη διαφθορά, θα ανεχθεί ανεξάρτητους ελέγχους; Τι κάνει λοιπόν; Ενεργεί όπως οι κυβερνήσεις χωρών που δεν φημίζονται για την ποιότητα των θεσμών τους: επιδιώκει να χαλιναγωγήσει έναν ενοχλητικό δημόσιο λειτουργό, «μεταρρυθμίζοντας» το ρόλο του.

Η περίπτωση της Ρουμανικής κυβέρνησης είναι χαρακτηριστική. Το 2013, η κ. Λόρα Κοντρούτα Κοβέσι διορίστηκε επικεφαλής της Εθνικής Διεύθυνσης Κατά της Διαφθοράς. Απροσδόκητα, η κ. Κοβέσι πήρε το ρόλο της τόσο στα σοβαρά, όσο ο κ. Μιχαηλίδης. Άσκησε διώξεις ανηλεώς σε δεκάδες κρατικούς αξιωματούχους, πρώην και νυν υπουργούς και αρχηγούς κομμάτων, με κατηγορίες διαφθοράς. Οι δικαστικές καταδίκες εκτοξεύθηκαν. Αίφνης, μια ακέραια και ασυμβίβαστη αξιωματούχος αντιπαρατέθηκε με ένα βαθιά διεφθαρμένο σύστημα. Δεν επρόκειτο, φυσικά, να γίνει ανεκτή για πολύ καιρό. Η Ρουμανική κυβέρνηση νομοθέτησε «μεταρρυθμίσεις», προκειμένου να περιορισθούν οι αρμοδιότητες της κ. Κοβέσι. Ο Υπουργός Δικαιοσύνης την κατηγόρησε ότι «υπερέβη τις αρμοδιότητές της και καταχράστηκε την εξουσία της», ζητώντας την αποπομπή της. Κατόπιν πιέσεων, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας την απέλυσε το 2018, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αν βλέπετε αναλογίες μεταξύ της υπόθεσης Κοβέσι και της υπόθεσης Μιχαηλίδη είναι επειδή υπάρχουν. Ένας ανεξάρτητος και τολμηρός δημόσιος αξιωματούχος συγκρούεται με ένα ιδιοτελές και, κατά περίπτωση, διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας. Η εκτελεστική εξουσία ενοχλείται και επιζητεί την αποπομπή του αξιωματούχου, κατασκευάζοντας την κατηγορία της «υπέρβασης εξουσίας». Ο φιλικός της Τύπος τον επικρίνει για υπερβολικό παρεμβατισμό και μεροληψία, επιδιώκοντας την απαξίωσή του. Έχοντας φθείρει ηθικά τον αξιωματούχο, η πολιτική εξουσία αναζητεί έναν εύσχημο τρόπο να τον ξεφορτωθεί. Επιχειρεί να αλλάξει τη νομοθεσία, υπό το πρόσχημα της «μεταρρύθμισης».

Αυτό επιδιώκει ο κ. Αναστασιάδης σήμερα. Του έδωσε την πάσα ο έτερος πόλος της πελατειακής κομματοκρατίας, το ΑΚΕΛ, με την πρότασή του για μετατροπή της Ελεγκτικής Υπηρεσίας σε Ελεγκτικό Συνέδριο. Δεν ξέρω τι εννοούν ακριβώς οι φωστήρες του ΑΚΕΛ (αμφιβάλλω αν το ξέρουν κι οι ίδιοι), αλλά αν έχουν στο μυαλό τους το Ελεγκτικό Συνέδριο της Ελλάδας, να μας το πουν για να ευθυμήσουμε. Το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι ο πιο νυσταλέος θεσμός της ελληνικής Δικαιοσύνης. Δεν απασχολεί κανέναν, γιατί δεν ενοχλεί κανέναν! Πώς να μην το έχουν ως πρότυπο οι κομματοκράτες;

Λένε μερικοί καλοπροαίρετοι πολίτες ότι «ο Οδυσσέας το παρακάνει. Έχει γνώμη για όλα. Χώνεται παντού». Ναι, ο κ. Μιχαηλίδης είναι πληθωρικός. Δεν αρκείται σε υπηρεσιακή διεκπεραίωση, παρεμβαίνει στα social media, ασκεί το ρόλο του με θεσμικό ακτιβισμό – αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, θέτει ερωτήματα, κάνει υποδείξεις. Εν ολίγοις, γίνεται ενοχλητικός. Οδήγησε στη φυλακή διεφθαρμένους πολιτικούς και αξιωματούχους, προστάτευσε το δημόσιο χρήμα, κατάφερε να καταστήσει την Ελεγκτική Υπηρεσία πραγματικό θεσμικό αντίβαρο. Δεν είναι απαραίτητο όλες οι προσεγγίσεις του να μας βρίσκουν σύμφωνους. Όποιος ελέγχει, ερμηνεύει, και για κάθε ερμηνεία υπάρχουν αντίθετες. Το βέβαιο είναι πως ό,τι κι αν κάνει ο Γενικός Ελεγκτής θα δεχθεί επικρίσεις – είναι η φύση της δουλειάς του να δυσαρεστεί.  

Το θέμα είναι το εξής. Πώς θέλουμε ο Γενικός Ελεγκτής να αντιλαμβάνεται το ρόλο του: ενεργητικά ή διεκπεραιωτικά; Προτιμούμε έναν Ελεγκτή που παίρνει πρωτοβουλίες, με τον όποιο κίνδυνο υπερβολών ή έναν Ελεγκτή που απλώς συντάσσει άχρηστες εκθέσεις, διευκολύνοντας μιντιακά τις δημόσιες σχέσεις της εκτελεστικής εξουσίας την οποία ελέγχει; Θέλουμε έναν Κέρβερο Γενικό Ελεγκτή, οι δραστηριότητες του οποίου να κρατούν ξύπνιους το βράδυ τους αξιωματούχους που διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα, ή προτιμούμε έναν άνευρο γραφειοκράτη, με στενή αντίληψη του ρόλου του, ο οποίος φροντίζει να είναι αρεστός στο κομματικό σύστημα προσβλέποντας στο επόμενο αξίωμά του;

Οι πολιτικοί του πελατειακού κράτους, που οδήγησαν σωρεία δημόσιων οργανισμών και, τελικά, την ίδια τη χώρα στη χρεοκοπία, ξέρουμε τι θέλουν. Οι πολίτες;

Ο *Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Έδρα Columbia Ship Management, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και μέλος του 77μελούς συμβουλίου του κινήματος «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος»