Της Ξένιας Οικονομίδου*

Μεγάλο μέρος του γυναικείου πληθυσμού βίωσε ή βιώνει κάποιου είδους ανισότητα, σεξουαλική ή άλλη κακοποίηση, βία ή εκμετάλλευση στη ζωή του. Αυτό οφείλεται κυρίως στο πατριαρχικό μοντέλο στο οποίο έχουν στηθεί οι κοινωνίες μας από την εποχή της Αγροτικής Επανάστασης. Το μοντέλο αυτό υπαγορεύει την πεποίθηση ότι οι γυναίκες είναι κατώτερα όντα και άρα αξίζουν να είναι υποχείρια των αντρών. Οι πιο προοδευτικές κοινωνίες έχουν ξεφύγει από το σαθρό αυτό μοντέλο και βιώνουν μεγαλύτερη ισονομία, ισότητα και δικαιοσύνη. Στις πιο κλειστές και οπισθοδρομικές κοινωνίες, όπως είναι δυστυχώς και η δική μας, βιώνουμε ακόμη μεγάλη ανισότητα, η οποία πηγάζει από τη νοοτροπία μας γαλουχημένη από το πατριαρχικό μοντέλο, το οποίο εφαρμόζεται σε όλες τις βαθμίδες, τις κοινωνικές κατηγορίες, τις τάξεις και τις εκφάνσεις της κοινωνίας μας.

Με βάση το παραπάνω σκίτσο προσπάθησα με απλό τρόπο, μιας και δεν είμαι ειδική, να απαντήσω στις πιο πάνω αφελείς και ανυπόστατες ερωτήσεις-κατηγορίες που δυστυχώς ακούμε όλοι πολύ συχνά.  

Τόσα χρόνια γιατί δεν μίλησες;
Τόσα χρόνια γιατί δεν μίλησε; Γιατί μιλάει τώρα; Σε τι αποσκοπεί; Θα δημιουργήσει προβλήματα στην οικογένεια του κατηγορούμενου με όλες αυτές τις κατηγορίες, γιατί δεν τις κρατά για τον εαυτό της; Και τα σχόλια, τα κουτσομπολιά, τα λαϊκά δικαστήρια και οι επικρίσεις δεν έχουν τελειωμό. Όλοι γνωρίζουμε ότι το σωστό είναι να καταγγέλλονται αμέσως οι απόπειρες βιασμού και φυσικά ο βιασμός, η εκμετάλλευση, η κακοποίηση (σωματική, ψυχική ή και λεκτική), η παρενόχληση κλπ. Αυτό είναι εφικτό, όμως, μόνο και εφόσον η κοινωνία που δημιουργήσαμε είναι ισότιμη, δίκαιη, ώριμη, σωστή, σύγχρονη και ιδανική. Και όταν όλοι οι μηχανισμοί της Κοινωνίας / Πολιτείας λειτουργούν σωστά και ενεργοποιούνται αμέσως, παρέχοντας στο θύμα αμέριστη φροντίδα, βοήθεια και προστασία. Επίσης το παραπάνω είναι εφικτό όταν η Κοινωνία / Πολιτεία λειτουργεί σωστά και τιμωρεί τον θύτη με αυστηρότατες ποινές, οι οποίες λειτουργούν αποτρεπτικά και αποθαρρύνουν τα άτομα με αρρωστημένες ορέξεις. Είμαστε όμως τέτοια κοινωνία; Έχουμε τέτοια Πολιτεία; Αν η απάντηση είναι Όχι, τότε οφείλουμε να καταλάβουμε γιατί τα θύματα φοβούνται, ντρέπονται και υποφέρουν σιωπηλά. Έτσι οι ερωτήσεις του τύπου, γιατί μίλησε τώρα; είναι άστοχες, ανώριμες, παράλογες και κακοπροαίρετες. Μεταφέρουν με μια ασυνήθιστη «ελαφρότητα» την ευθύνη από το θύμα στον θύτη. Δεν μίλησε επειδή «για όσους ξέρουν, το τραύμα είναι βαθύ», όπως είπε η ίδια, αλλά και επειδή έμαθε τώρα ότι ο συγκεκριμένος βιαστής συνέχιζε να παρενοχλεί νεότερες αθλήτριες.

Δεν σε πιστεύω
Το δεν σε πιστεύω είναι επίσης κάτι που ακούμε πολύ συχνά για τέτοιου είδους ομολογίες/καταγγελίες. Φαίνεται ότι η κοινωνία μας δεν είναι ποτέ έτοιμη να ακούσει για τέτοιες αποτρόπαιες πράξεις και έτσι λειτουργεί ο μηχανισμός της άρνησης. Κάποιοι απλώς εθελοτυφλούν και κάποιοι άλλοι αμφισβητούν την ορθότητα των μαρτυριών, γιατί είναι προκατειλημμένοι κατά των γυναικών, γιατί δεν θέλουν να το πιστέψουν, γιατί δεν αντέχουν να το πιστέψουν. Ο κυριότερος λόγος εδράζεται και πάλι στο πατριαρχικό μοντέλο, το οποίο υποβιβάζει τη γυναίκα και έτσι ο λόγος της, η αξία της είναι λιγότερο σημαντικά. Το λυπηρό είναι ότι η πατριαρχία κατάφερε να διχάσει και τις γυναίκες, ώστε να μην υπάρχει επαρκής γυναικεία αλληλεγγύη. Παρατηρούμε δυστυχώς μέχρι και μητέρες να αρνούνται να πιστέψουν τις ίδιες τους τις κόρες! Ίσως κατά βάθος τις πιστεύουν, απλώς δεν θέλουν να περάσουν την ντροπή, την περιθωριοποίηση και την οδύνη που συνεπάγονται για τα θύματα (!) τέτοιου είδους εγκλήματα, γιατί περί εγκλημάτων πρόκειται, όσο και αν κάποιοι θέλουν την υποβάθμισή τους σε «κακές πράξεις».    

Τι φορούσες;
Τα ρούχα, ισχυρίζονται διάφοροι καλοθελητές που θέλουν να «προστατεύσουν» και ουσιαστικά να περιορίσουν τις γυναίκες, παίζουν ρόλο στο αν μία γυναίκα θα βιαστεί ή, το λιγότερο, θα παρενοχληθεί σεξουαλικά. Ίσως αυτό να είχε κάποια υπόσταση την εποχή του Μεσαίωνα, όπου οι άνθρωποι ήταν σεξουαλικά καταπιεσμένοι και στερημένοι και παρερμήνευαν το γυμνό δέρμα που δεν καλυπτόταν από ύφασμα ως σεξουαλικό κάλεσμα. Χιλιάδες χρόνια μετά και στην απαρχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης τέτοιοι ισχυρισμοί στις δυτικές χώρες είναι το λιγότερο γελοίοι και δείχνουν το υπόβαθρο και την αντίληψη αυτού που τους δηλώνει και τους προβάλλει. Στις υπανάπτυκτες χώρες και κοινωνίες δυστυχώς επικρατούν ακόμη αυτές οι αντιλήψεις και δη στις μουσουλμανικές, όπου οι γυναίκες αναγκάζονται να είναι σκεπασμένες από τα δάκτυλα μέχρι την κορυφή, γιατί το επιβάλλει ο ανδρικός σοβινισμός και το πατριαρχικό μοντέλο που κατέχει δεσπόζουσα θέση.  

Υπερβάλλεις
Επειδή ο διευθυντής σου, ο συνάδελφός σου, ο θείος σου κλπ. σε ακουμπάνε περισσότερο από ό,τι θα ήθελες, δεν σημαίνει ότι αυτό είναι παρενόχληση! Εκφράζει το ενδιαφέρον του με άλλον τρόπο από αυτόν που περιμένεις εσύ. Δυστυχώς τα ακούμε και αυτά. Παρενόχληση είναι ό,τι μας κάνει να νιώθουμε άσχημα, άβολα, μας προκαλεί φόβο, άγχος κλπ. Τις περισσότερες φορές τα άτομα που βιώνουν παρενόχληση φοβούνται ή ντρέπονται να μιλήσουν, γιατί συνήθως αυτοί που τους παρενοχλούν είναι άτομα κύρους και έτσι φοβούνται τις επιπτώσεις, την περιθωριοποίηση και τον στιγματισμό. Τα θύματα συχνά καταλήγουν να θεωρούνται και υπαίτιοι, καθώς η κοινωνία τούς ρίχνει το φταίξιμο με δηλώσεις του τύπου: εσύ το προκάλεσες επειδή είσαι πολύ φιλική, επειδή ντύνεσαι «προκλητικά», επειδή δεν το σταμάτησες αμέσως, επειδή δεν διαμαρτυρήθηκες όταν σε πλησίασε την πρώτη φορά, άρα του έδωσες δικαίωμα και ούτω καθεξής.  

Είχες πιει;
Όταν κάποιος αδυνατεί λόγω νοημοσύνης ή νοοτροπίας να καταλάβει τα αυτονόητα προσπαθεί να βρει δικαιολογίες. Αν δεν είναι το ντύσιμο, και αν δεν είναι το ότι υπερβάλλει κάποιος, τότε θα είναι το ποτό! Και ρωτάνε το θύμα, είχες πιει; Ήσουν μεθυσμένη; Μπας και είχες παραισθήσεις και το φαντάστηκες; Μπας και το ονειρεύτηκες; Ή μήπως τον προκάλεσες; Μήπως μια γυναίκα η οποία πίνει δεν είναι για να την σέβεται κάποιος; Μήπως δεν ήξερες τι έλεγες; Μήπως δεν καταλάβαινες τι έκανες; Σ’ αυτήν την εγκληματική ερώτηση/πεποίθηση θα αναφερθώ σε μια άλλη παράγραφο.  

Έχεις αποδείξεις;
Θα πρέπει δηλαδή να κυκλοφορούμε με κρυφά μικρόφωνα και κάμερες, για να ηχογραφούμε την ώρα που κάποιος πάει να παραβιάσει τη σωματική μας ακεραιότητα; Δυστυχώς οι αποδείξεις σε τέτοιες περιπτώσεις είναι η μαρτυρία πολλών θυμάτων για ένα περιστατικό ή στην καλύτερη περίπτωση η άμεση καταγγελία του εγκλήματος, ώστε να θεωρηθεί αυτόφωρο. Πόσοι όμως βιασμοί καταγγέλλονται αμέσως; Ποια θα άντεχε το κουκούλωμα των δραστών από το πρώτο κιόλας βήμα, τα ανεκπαίδευτα και συχνά ανεπίδεκτα αστυνομικά όργανα που παίρνουν την πρώτη κατάθεση; Φυσικά, όταν κάποιος θέλει πραγματικά να ψάξει, οι αποδείξεις είναι πάντα εκεί. Άρα εναπόκειται στο πόσο πραγματικά θέλουμε να φτάσουμε στην αλήθεια.

Αντιστάθηκες; φώναξες;
Το ΌΧΙ σημαίνει ΌΧΙ! Μπορεί ένα άτομο να συναίνεσε αρχικά και μετά να άλλαξε γνώμη. Το κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να αλλάξει γνώμη και να σταματήσει κάτι που δεν του αρέσει πλέον, του προκαλεί πόνο, το κάνει να αισθάνεται άσχημα ή απλώς δεν θέλει πλέον. Ένας νοήμων άνθρωπος αντιλαμβάνεται πότε ένα άτομο, δεν αισθάνεται καλά και δεν επιθυμεί συνέχεια. Ένας βιαστής όχι. Είναι απλό: χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Και συναίνεση ΔΕΝ σημαίνει σε καμία περίπτωση η έλλειψη αντίστασης ή η αντίσταση που κάμπτεται με τη βία ή η έλλειψη αντίδρασης τέτοιας που ίσως θέσει σε κίνδυνο άλλους ανθρώπους. Κανένας δεν συναινεί στη βάναυση καταπάτηση των δικαιωμάτων του και μάλιστα κανένας δεν συναινεί στη βία εναντίον του. Το πώς θα το εκφράσει ο καθένας εξαρτάται από τις συνθήκες, την προσωπικότητα, τον φόβο που παραλύει, τον πανικό και άλλα συναισθήματα που όλοι τα έχουμε νιώσει μπροστά στον απόλυτο κίνδυνο.

Αποκλείεται αυτός
Το «αποκλείεται αυτός» το ακούσαμε πολλές φορές για ιερείς, για τον παππού, τον πατέρα, τον αδερφό, τον θείο, για τον ευυπόληπτο άρχοντα, τον βουλευτή, τον διευθυντή, τον παραγωγό, τον καλλιτέχνη, τον προπονητή, τον δάσκαλο, τον μεγαλοεκδότη, τον μεγαλοδικηγόρο, τον μεγαλογιατρό κλπ. Και, όμως, το μεγαλύτερο ποσοστό κακοποιήσεων γίνεται από άτομα που δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να υποψιαστούμε καν, από άτομα υπεράνω υποψίας. Έτσι οφείλουμε να ακούμε πολύ προσεκτικά αυτά που μας λένε τα παιδιά μας, οι κόρες μας, οι φίλες μας, οι γύρω μας. Επίσης, όσον αφορά τα παιδιά, οφείλουμε να παρατηρούμε αυτά που δεν μας λένε, τα οποία με μια πιο ενδελεχή ματιά μπορούμε να τα δούμε. Τέτοια σημάδια δεν σβήνουν ποτέ από το βλέμμα και την ψυχή. Τα σημάδια είναι πάντα εκεί. Το πώς πράττει ο καθένας έχει να κάνει με τη συνείδησή του.

Άντρας είναι, τι νά ‘κανε; 
Με αυτή τη λογική το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και με το άντρας-δολοφόνος είναι τι να ’κανε; Οι άντρες παρουσιάζονται σαν όντα που δεν μπορούν να ελέγξουν τις ορμές και τις ορέξεις τους ούτε την επιθετικότητά τους (σε αντίθεση με τις γυναίκες που υποχρεούνται να τις ελέγχουν πάντα). Αυτό είναι ακόμη ένα τρανταχτό παράδειγμα την πατριαρχίας. Σύμφωνα με τη φιλοσοφία της, οι άντρες είναι ανώτερα όντα, αυτοί ορίζουν, έχουν περισσότερα δικαιώματα και ανάγκες. Το πατριαρχικό μοντέλο ευθύνεται για την ανισότητα των φύλων, την εκμετάλλευση και την κακοποίηση των γυναικών. Και όσοι αντιτίθενται στην αλλαγή του είναι τουλάχιστον συνένοχοι.

Εσύ τον προκάλεσες
Μήπως έλεγες λόγια που τον έκαναν να φουντώσει; Μήπως καθόσουν κάπως; Μήπως τον θύμωσες με τη στάση και συμπεριφορά σου και ήθελε να σε…βάλει στη θέση σου; Μήπως ακόμη-ακόμη, τον έκανες να αισθανθεί κατώτερός σου και να θέλει να σου αποδείξει (sic) έτσι την ανωτερότητά του; Δεν φτάνει ο πόνος και το δράμα που βιώνουν τα θύματα, φορτώνονται και ενοχές από τους κατήγορους από την πλευρά της κοινωνίας. Όταν κάποιος πέσει θύμα ληστείας δεν εστιάζουμε στο αν άφησε την πόρτα του σπιτιού του ανοιχτή, αν προκάλεσε άθελα του την καταλήστευσή του. Εστιάζουμε, όπως εξάλλου πρέπει, στο κακό που τον/τη βρήκε, στον φόβο που τράβηξε, στον πόνο που βίωσε, στην απώλεια των τιμαλφών που έχασε, στην παραβίαση της ιδιωτικότητας του, στον φόβο με τον οποίο θα συνεχίσει να ζει τη ζωή του, και τρέχουμε να τον/τη στηρίξουμε. Γιατί λοιπόν να είναι διαφορετικό για τα θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων; Γιατί δεν αντιμετωπίζονται ως θύματα; Γιατί δεν έχουν την αμέριστη συμπαράστασή μας; Γιατί τα περιθωριοποιούμε και τα εγκαταλείπουμε; Στην κλοπή μάς κλέβουν την περιουσία μας, στην κακοποίηση μάς κλέβουν την ψυχή μας, με το τραύμα να είναι μόνιμο και βαθιά χαραγμένο. 

Η βία κατά των γυναικών αποτελεί τόσο συνέπεια όσο και αιτία των συνεχιζόμενων ανισοτήτων μεταξύ των φύλων σε όλους τους τομείς της ζωής. Όταν εξαλείψουμε την ανισότητα, η οποία πηγάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό από την πατριαρχία, μόνο τότε θα εξαλείψουμε και την έμφυλη βία.

Η Πολιτεία δεν μπορεί να αδιαφορεί και να μένει στις φραστικές καταδίκες. Η Πολιτεία οφείλει να κάνει κάτι ουσιαστικό, για να τερματίσει αυτό το ειδεχθές έγκλημα, το οποίο μας εξευτελίζει ως ανθρώπινα όντα. Υπενθυμίζω ότι η αδιαφορία, η συγκάλυψη και η ανοχή είναι εξίσου εγκληματικά!

Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να υπερθεματίσω ότι, εάν δεν αντιμετωπιστούν όλες οι σεξουαλικές επιθέσεις ως ειδεχθή εγκλήματα, τότε οι θύτες θα συνεχίσουν να αποθρασύνονται και να ασελγούν ανενόχλητοι. Τα εγκλήματα αυτά υποβιβάζουν τον άνθρωπο σε κτήνος. Στο χέρι μας είναι ποιον δρόμο θα διαλέξουμε και σε ποιον κόσμο θα ζήσουν τα παιδιά μας. Είμαστε όλοι με τη Σοφία, την Άντρη και την κάθε Σοφία και Άντρη!

*Η Ξένια Οικονομίδου είναι Συντονίστρια Επικοινωνίας και Προβολής στο “Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος”.