Στον πολιτικό και τον επιχειρηματικό κόσμο η φήμη (reputation) είναι το παν. Η καλή φήμη είναι πιο πολύτιμη από το χρήμα. Η φήμη είναι υπεύθυνη για την ακμή ή την παρακμή των εθνών, για την άνοδο πολιτικών δυνάμεων στην εξουσία ή την πτώση κυβερνήσεων. Στη πολιτική σκηνή τα αφηγήματα ικανότητας και χαρακτήρα είναι οι δύο μηχανισμοί μέσα από τους οποίους κτίζεται η αξιοπιστία και η νομιμότητα (legitimacy). Η φήμη ικανότητας (capability reputation) πηγάζει από το πόσο αποτελεσματικός είσαι. Η φήμη χαρακτήρα (character reputation) αντανακλά τις αξίες, το ήθος.
Οι απελπισμένες προσπάθειες και οι ριψοκίνδυνες κινήσεις του Ερντογάν για να προωθήσει δια πυρός και σιδήρου τα επεκτατικά νέο-οθωμανικά του σχέδια έχουν βυθίσει την εικόνα της Τουρκίας σε ιστορικό χαμηλό. To brand name μιας χώρας δεν είναι θέμα μάρκετινγκ και επικοινωνίας αλλά συγκεκριμένων πολιτικών (concrete policies). Καμιά χώρα δεν μπορεί να συμπεριφέρεται ως χώρα πειρατής, αγνοώντας επ’ άπειρον θέματα δικαίου ή/και ηθικής υπεροχής (moral high ground). Η παραβατικότητα και η προκλητικότητα των ενεργειών της Τουρκίας, τόσο έναντι της Ελλάδας, όσο και της Κύπρου έχει γίνει σχεδόν καθημερινή πρακτική.
Ο Ερντογάν έδωσε εντολές στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων ΤΡΑΟ, «να αξιοποιήσει τη συγκυρία» της απουσίας των εταιρειών, που νομίμως δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ και να υπάρχει παρουσία και να διενεργούνται γεωτρήσεις. Γι’ αυτό και στάλθηκε στην περιοχή το γεωτρύπανο «Γιαβούζ», το οποίο θα διενεργήσει γεωτρήσεις στα θαλασσοτεμάχια 6 και 7. Την ανατροπή στο ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου έχει επιφέρει η πανδημία του κορωνοϊού, αφού οι εταιρείες που έχουν αδειοδοτηθεί για εκμετάλλευση των οικοπέδων στην Κυπριακή ΑΟΖ αναθεωρούν τους σχεδιασμούς τους παραπέμποντας για γεωτρήσεις το 2021.
Στη Συρία, το άλλο μέτωπο της Τουρκίας, η στρατιωτική επιχείρηση έφερε κατηγορίες εναντίον της τουρκικής κυβέρνησης από όλες τις γωνιές του πλανήτη για γενοκτονία, εθνοκάθαρση, λεηλασία και στήριξη της τρομοκρατίας.
Οι επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας στην διαρκή προσπάθεια της να δημιουργήσει μια ζώνη επιρροής από την Βόρεια Αφρική μέχρι της Κεντρική Ασία, απειλούν με ανάφλεξη ολόκληρη τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου. Η πρόκληση ενός πολυεθνικού περιβάλλοντος κρίσης όπου επηρεάζονται ευρύτερες συμμαχίες και εθνικές προτεραιότητες που διαπλέκονται γεωπολιτικά και χρονικά, μόνο απρόβλεπτες συνέπειες μπορεί να έχει.
Οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού:
1. Επί τέσσερεις δεκαετίες η Τουρκία απειλεί με πόλεμο εάν η Ελλάδα εφαρμόσει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου που αφορούν την επικράτειά της.
2. Εγείρει αναθεωρητικές αξιώσεις που διαρκώς επεκτείνονται όπως έγινε με το μνημόνιο με την Λιβύη και με τις έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο μέσα σε θαλάσσιες περιοχές που δεν έχει δικαίωμα.
3. Η Τουρκία μεθοδεύει την εισβολή χιλιάδων παράνομων μεταναστών με κάθε δυνατό τρόπο και μέσο.
Η Τουρκική ασυναρτησία επιμένει να διατηρεί ακέραια στα μικρασιατικά παράλια ολόκληρη την τουρκική στρατιά του Αιγαίου και να ζητάει συνεχώς, με νεφελώδη επιχειρήματα, να απογυμνωθεί η άμυνα των Ελληνικών νησιών για να είναι εύκολη μια τουρκική εισβολή, την κατάλληλη, στιγμή, ανάλογη με εκείνη της Κύπρου.
Η Τουρκική πολιτική μπορεί μεν μακροπρόθεσμα να διακρίνεται από μια σχολαστική συνέπεια στην επιδίωξη συγκεκριμένων στόχων, βραχυπρόθεσμα όμως παρουσιάζει μια εικόνα παραδοξοτήτων και αντιφάσεων. Για παράδειγμα, γύρω από τη διεθνή υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας και το διπλό παιγνίδι που παίζει η Τουρκία με τα Κατεχόμενα, πότε με τη λογική ενσωμάτωσης και πότε με τη λογική δικαιωμάτων του ψευδοκράτους.
Η πολιτική που ακολουθεί η Τουρκία είναι υψηλού ρίσκου. Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα τόσα πολλά ανοικτά μέτωπα. Ο τουρκικός λαός αρχίζει να αισθάνεται τον κίνδυνο για το που τον οδηγούν ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του στην οικονομία αφενός και στις διεθνείς σχέσεις αφετέρου. Η εντύπωση που έχει δημιουργηθεί διεθνώς ότι η Τουρκία αποκρύβει την πραγματική έκταση της πανδημίας στη χώρα, η επίμονη άρνηση προσφυγής στο ΔΝΤ, η αυθαίρετη «κρατικοποίηση» μεγάλων περιουσιών και παραγωγικών μονάδων των «αντιπάλων», η μαζική εκτύπωση «χαρτιών» τουρκικής λίρας χωρίς συναλλαγματικά διαθέσιμα, ο αναπόφευκτος πληθωρισμός που θα γονατίσει οριστικά τις λαϊκές μάζες, έχουν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα.
Η Τουρκία σήμερα βρίσκεται στην κορυφή των ταχύτερων ρυθμών εξάπλωσης του κορωνοϊού παγκοσμίως. Οι ασύμμετροι κίνδυνοι, η πολυπλοκότητα του φαινομένου και τα κρυμμένα ρίσκα λόγω της καταστροφικής διαχείρισης της πανδημίας από την κυβέρνηση Ερντογάν –επέβαλε lockdown και στην επιστημονική τεκμηρίωση– και το φιάσκο των επιχειρήσεων στη Συρία και στον Έβρο έχουν αναδείξει τα κενά στην τουρκική ισχύ. Η εικόνα της Τουρκίας βυθίστηκε στο Τρίγωνο των Βερμούδων: «Γενοκτονία – Τρομοκρατία – Πανδημία».
Τα στατικά εργαλεία, τα παραδοσιακά μέσα, οι ξεπερασμένοι μέθοδοι και η προπαγάνδα που ανάπτυξε η Τουρκική πολιτική για τα γραμμικά περιβάλλοντα περασμένων δεκαετιών αδυνατούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις ασύμμετρες προκλήσεις, τη δυναμική και την περιπλοκότητα που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη μη-γραμμική γεωπολιτική πραγματικότητα.
Τα σμήνη των Μαύρων Κύκνων πάνω από την Τουρκία –η διεθνής απομόνωση, το μεταναστευτικό, το Κουρδικό πρόβλημα, η πανδημία που βυθίζει στο χάος την τουρκική οικονομία, η αιμορραγούσα πληγή της Λιβύης και άλλα ανοικτά μέτωπα– δεν αντιμετωπίζονται με τις κορώνες Ερντογάν. Ο νέος κορωνοϊός μπορεί να μεταλλαχθεί γρήγορα σε «Μαύρο Κύκνο των Μαύρων Κύκνων» και στο κύκνειο άσμα του Ερντογάν.
Εάν η Τουρκία επιμείνει στα παράνομα επεκτατικά της σχέδια για υφαρπαγή της Ελληνική ΑΟΖ, η ιστορία θα γίνει μάρτυρας του «Βατερλώ» του Ερντογάν. Πλάνη το όραμα του σουλτάνου για τη «Γαλάζια Πατρίδα» – σαν τον Τιτανικό θα βουλιάξει στο «στρατηγικό βάθος» του Κρητικού πελάγους αφού η ποιοτική υπεροχή των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων όχι μόνο εξισορροπεί αλλά υπερφαλαγγίζει την αριθμητική υπεροχή της Τουρκικής στρατιωτικής ισχύος.
Πυρήνας και άξονας μιας εθνικής αποτρεπτικής στρατηγικής είναι η σωστή και ακριβής εκτίμηση της απειλής αφού αυτό ορίζει τα μέσα και τις προσεγγίσεις αποτροπής της απειλής.
Χρειάζονται σύγχρονα εργαλεία στρατηγικής και ένα πρόγραμμα καινοτομίας το οποίο θα επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και αποτελέσματα, προωθώντας σημαντικά τους αμυντικούς, διπλωματικούς και αναπτυξιακούς στόχους της Ελλάδας και της Κύπρου. Πρέπει να συνδεθεί η παραγωγή καινοτομιών της Ελλάδας και της Κύπρου με τη διπλωματική ατζέντα των χωρών και τις απαραίτητες στρατηγικές συμμαχίες ώστε να συγκροτηθεί μια εθνική αποτρεπτική στρατηγική και να θωρακιστεί η εδαφική και κυριαρχική επικράτεια. Η ανάπτυξη της οικονομίας είναι θέμα ζωτικής σημασίας και η ευημερία της χώρας και των πολιτών είναι εθνικός στόχος. Αλλά οικονομική ανάπτυξη χωρίς ασφάλεια δεν μπορεί να υπάρξει.
Όπως το έθεσε ο Hans Morgenthau «βιώσιμο είναι εκείνο το κράτος το οποίο έχει επαρκή ισχύ (και ως προς τούτο αναπτύσσει αξιόπιστη στρατηγική) εφαρμογής των προνοιών του διεθνούς δικαίου που αφορούν την κυριαρχία της Επικράτειάς του».
Το σημερινό “παιγνίδι” για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου καθίσταται όλο και πιο πολύπλοκο, με πολλούς παίκτες, κρατικούς και μη, απρόβλεπτο και οι ανατροπές είναι πιθανές. Ο Nassim Taleb χρησιμοποιεί τον όρο «Extremistan» (Εξτρεμοχώρα) για να περιγράψει τέτοιες καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα του σουλτάνου εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και ασύμμετρους κινδύνους που μπορεί να οδηγήσουν σε βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα και σε δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Ο Ερντογάν προσπαθεί απεγνωσμένα να προλάβει την επικείμενη κοινωνική αναταραχή και οικονομική κατάρρευση από την κρίση της πανδημίας – μιας ορολογικής βόμβας που θα εκραγεί σύντομα. Η αποσταθεροποίηση που θα προκαλέσει η έκρηξη αυτή, εσωτερικά και εξωτερικά της Τουρκίας, σε συνδυασμό με τα οξύτατα αδιέξοδα που δημιουργήθηκαν από την μεγαλομανία και τις φαντασιώσεις της τουρκικής ηγεσίας, αφορά άμεσα τόσο την Ελλάδα όσο και την Κύπρο που πρέπει να είναι ανάλογα προετοιμασμένες.
Στο πλαίσιο της κλιμάκωσης μιας κρίσης στην Κυπριακή ΑΟΖ ή στο Αιγαίο, είτε αιφνιδιαστικά, η Τουρκία δεν θα δίσταζε να επιχειρήσει ένα συντριπτικό στρατιωτικό πλήγμα εάν υπάρξει στρατιωτικό και πολιτικό «παράθυρο ευκαιρίας». Λόγω και της εθνικής υστερίας του σουλτάνου, το ενδεχόμενο αυτό αποτελεί ένα «Γκρίζο Κύκνο» – είναι απόλυτα προβλέψιμο. Για όλα τα πιθανά σενάρια γεγονότων που αφορούν μια δεδομένη εδώ και δεκαετίες στρατηγική αντιπαράθεση της Κύπρου και της Ελλάδας με την Τουρκία, θα πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχα εναλλακτικά στρατιωτικά–διπλωματικά σενάρια αποτροπής τους και αντιμετώπισής τους / ανατροπής τους εάν εκτελεστούν.
*Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής και Καινοτομίας
