Η αύξηση των τιμών αποτελεί στην παρούσα φάση μια μεγάλη πρόκληση για την οικονομία και τα νοικοκυριά στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες, περιλαμβανομένης και της Κύπρου. Επηρεάζει την ομαλή λειτουργία της οικονομίας και πλήττει το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών, ιδιαίτερα των χαμηλών εισοδηματικών τάξεων. Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι η σύντομη ανάλυση του φαινομένου των υψηλών αυξήσεων των τιμών και η παράθεση μέτρων πολιτικής για αντιμετώπιση και άμβλυνση των επιπτώσεων.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΑΝ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ
Η υψηλή αύξηση των τιμών άρχισε το 2021 και συνέχισε το 2022, ακολουθώντας μια μακρά περίοδο υποτονικού πληθωρισμού.
Σε κάποιον βαθμό οι αυξήσεις των τιμών τροφοδοτήθηκαν από:
(α) παράγοντες που συνδέονται με την πανδημία, όπως είναι προβλήματα στην παραγωγή και στις μεταφορές, που οδήγησαν σε ελλείψεις ορισμένων βασικών προϊόντων και αυξήσεων του κόστους παραγωγής και μεταφράστηκαν σε αυξημένες τιμές για τον τελικό καταναλωτή. Επηρεάστηκαν κυρίως ορισμένες κατηγορίες τροφίμων και κατασκευαστικών υλικών, που αποτελούν ιδιαίτερα ευαίσθητες κατηγορίες αγαθών, ιδιαίτερα για τις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις
(β) τον πόλεμο στην Ουκρανία. Είμαστε στα πρόθυρα μιας επισιτιστικής κρίσης με ανεξέλεγκτες συνέπειες και αλυσιδωτές αντιδράσεις.
(γ) την παροχή αυξημένης ρευστότητας στην οικονομία από τις Κεντρικές Τράπεζες σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τα επιτόκια χαμηλά και να τονώσουν την οικονομία
(δ) τις αυξήσεις των τιμών στα ενεργειακά προϊόντα. Ουσιαστικά αντανακλούν τα προβλήματα μετάβασης από την παραγωγή ενέργειας από συμβατικές μορφές (κάρβουνο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Η παραγωγή ενέργειας από συμβατικές μορφές περιορίζεται και δεν καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες, ενώ η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές δεν επαρκεί σε αυτή την μεταβατική φάση για να καλύψει το κενό, με επακόλουθο να αυξάνονται οι τιμές ενεργειακών προϊόντων.
Συμπερασματικά, οι αυξήσεις των τιμών και η ακρίβεια που επηρεάζει την καθημερινότητα των πολιτών αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο, που αφορά τις συνθήκες ζήτησης και προσφοράς και απαιτεί πολυδιάστατη πολιτική για να αντιμετωπιστεί.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Σε ό,τι αφορά τη νομισματική πολιτική, που αποτελεί ευθύνη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), προκρίνεται η σταδιακή απόσυρση των έκτακτων νομισματικών μέτρων και η σταδιακή αύξηση των ονομαστικών επιτοκίων, ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο της υπερβολικής ρευστότητας που τροφοδοτεί υψηλές αυξήσεις των τιμών, με αρνητικές προεκτάσεις στα εισοδήματα των μισθωτών και συνταξιούχων. Αυτό το θέμα εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα των Κεντρικών Τραπεζών, που πρέπει να παραμείνουν ανεξάρτητες από πολιτικές πιέσεις σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση της νομισματικής πολιτικής.
Θέση του Υποψήφιου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Χριστοφίδη για τη δημοσιονομική πολιτική είναι ότι δεν ενδείκνυται να συνεχίζεται η έκτακτη και καθολική βοήθεια που παραχωρήθηκε λόγω πανδημίας. Στις νέες συνθήκες η βοήθεια πρέπει να καταστεί στοχευμένη σε όσους πραγματικά έχουν ανάγκη:
- πολιτική ενίσχυσης των ευάλωτων νοικοκυριών
- στήριξη της μετάβασης προς ΑΠΕ και εξοικονόμησης ενέργειας
- προώθηση της ψηφιοποίησης της οικονομίας
Στους τομείς αυτούς η Κύπρος παραμένει δυστυχώς ουραγός στην ΕΕ.
Η κατάλληλη πολιτική για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των προσωρινών αυξήσεων που αφορούν κυρίως ορισμένες κατηγορίες τροφίμων και κατασκευαστικών έργων είναι:
- η διαμόρφωση των κατάλληλων μισθολογικών προσαρμογών μέσω της καθοδήγησης των κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Θέση μας είναι ότι, δεδομένων των συνθηκών που επικρατούν και των πληθωριστικών πιέσεων, καθίσταται αναγκαία η αύξηση των μισθών να λαμβάνει υπόψη τον αυξανόμενο πληθωρισμό
- σε ό,τι αφορά το αυξημένο κατασκευαστικό κόστος σημαντικό και αναβαθμισμένο ρόλο καλείται να διαδραματίσει το κράτος μέσω ενός προγράμματος ανέγερσης κοινωνικής κατοικίας για χαμηλά εισοδηματικά στρώματα. Οι συνεχείς κυβερνητικές εξαγγελίες για φθηνή κατοικία πρέπει να πάρουν σάρκα και οστά
Οι αυξήσεις στις τιμές ενεργειακών προϊόντων μπορούν να αντιμετωπιστούν με:
- πλήρη απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας: άρση μονοπωλίων, καρτέλ κλπ.
- στοχευμένα μέτρα προς όφελος των χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων π.χ. για κάλυψη του αυξημένου κόστους ηλεκτρισμού με βάση αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια
- αναβάθμιση των κινήτρων για χρήση ανανεώσιμων πηγών
- αναβάθμιση των σχεδίων εξοικονόμησης ενέργειας
- παραχώρηση ειδικής βοήθειας προς τους γεωργούς, ώστε να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες στη γεωργική παραγωγή με βάση και τις νέες αυξήσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα και στα καύσιμα
