Σμήνη μαύρων κύκνων –κορύφωση της τουρκικής προκλητικότητας, εκθετική αύξηση των κρουσμάτων κορωνοϊού, οικονομική ύφεση– απειλούν την Ελλάδα και την Κύπρο. Ο Nassim Taleb χρησιμοποιεί τον όρο ‘Extremistan’ (Εξτρεμοχώρα) για να περιγράψει καταστάσεις ακραίων καταστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και σε επίπεδο πρόβλεψης των διαφόρων ενδεχομένων. Η ‘Εξτρεμοχώρα’ εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα, ασύμμετρους κινδύνους και συμβάντα με τεράστιο αντίκτυπο και δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Η Ελλάδα και η Κύπρος μπορούν να αντιμετωπίσουν μη γραμμικές απειλές όπως είναι ο τουρκικός επεκτατισμός και η κρίση της πανδημίας με ένα αποτελεσματικό και διατηρήσιμο τρόπο μέσα από τη συστηματική ανάπτυξη και εφαρμογή ασύμμετρων στρατηγικών καινοτομίας. Οι ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας μπορούν να βοηθήσουν τους Οργανισμούς –κράτη, αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεις, τραπεζικά ιδρύματα, πανεπιστήμια κ.ά.– να ανακαλύψουν και να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες και να αμυνθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες. Οι ασύμμετροι κίνδυνοι δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με γραμμικά μοντέλα και στατικά εργαλεία. Χρειάζονται δυναμικά μοντέλα, ευέλικτα εργαλεία και ολιστικές, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.
Οι Οργανισμοί μπορούν να μετατρέψουν τις ασυμμετρίες σε πόρους και μέσα που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Για να το πετύχουν αυτό οι Οργανισμοί πρέπει να:
1. Ανακαλύψουν τις ασυμμετρίες και να διακρίνουν την προοπτική μεταξύ τους.
2. Μετατρέψουν τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσουν στρατηγικά σε ένα αναδιαμορφωμένο οργανωσιακό σχεδιασμό που θα τις αξιοποιεί και θα διατηρεί την ανάπτυξή τους.
3. Συνταιριάσουν τις ικανότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με νέες ευκαιρίες, αναπτύσσοντας ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας.
Υπάρχουν διάφορα είδη ασυμμετριών που αφορούν όλες τις πτυχές και όλα τα στάδια της διαδικασίας της καινοτομίας. Το κλειδί είναι ο συνδυασμός των κρίσιμων παραμέτρων, συντελεστών και διακριτών ικανοτήτων που συνθέτουν τη δομή μιας καινοτομίας.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω ετοιμάσει ένα πρακτικό Οδηγό στον οποίο, μεταξύ άλλων παρουσιάζονται αναλυτικά 54 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα, ώστε να είναι περισσότερο ανοικτοί σε ευκαιρίες και λιγότερο εκτεθειμένοι σε κινδύνους.
Το νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει μπορεί να:
1. Ενισχύσει όλους τους συντελεστές ισχύος που συνθέτουν την Εθνική Ισχύ.
2. Βοηθήσει τους Οργανισμούς να καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες τεράστιας αβεβαιότητας.
3. Επιταχύνει την έξοδο της οικονομίας από την κρίση που έχει προκαλέσει η πανδημία του κορωνοϊού.
4. Ενισχύσει τη διεπιστημονική δημιουργικότητα και την ικανότητα καινοτομίας των Στελεχών της Δημόσιας Διοίκησης, του Κοινοβουλίου, του Διπλωματικού Σώματος, των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας, των Επιχειρήσεων καθώς και των Εκπαιδευτικών, Ερευνητών και Φοιτητών.
Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος ενσωματώνει την ιδιότητα Antifragility –μια έννοια που ανέπτυξε ο Nassim Taleb– στη διαδικασία της καινοτομίας. Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια ο εντοπισμός θετικών μαύρων κύκνων και η ανακάλυψη και αξιοποίηση πολύτιμων ασυμμετριών επιφέρουν εκθετικά, πολλαπλασιαστικά οφέλη και αποτελέσματα. Απ’ την άλλη η μετατροπή ενός μαύρου κύκνου σε γκρίζο κύκνο βοηθά να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές συνέπειες μιας ασύμμετρης απειλής.
Σύμφωνα με τον Taleb η ιδιότητα Antifragility διαφέρει από την ευρωστία (robustness) και την ανθεκτικότητα (resilience). Όταν κάτι είναι antifragile, τότε με το χρόνο γίνεται καλύτερο, βελτιώνεται.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις (Startups και Μεγάλες Εταιρείες), Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας, Προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (η διαφάνεια ενθαρρύνει τον κόσμο να επενδύει), Κυκλική Οικονομία, Επιστημονική Έρευνα (μετατροπή των Μεγάλων Δεδομένων σε έξυπνη πληροφόρηση), Διαχείριση Ποιότητας (Πρότυπα και Τυποποίηση), Διαχείριση Κινδύνων, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας (Οικονομική Διπλωματία, Έξυπνη Άμυνα), Nation Branding (ενίσχυση της εικόνας της χώρας στην ευρωπαϊκή και διεθνή σκηνή).
Το εν λόγω Σύστημα Καινοτομίας θέτει τους κανόνες για μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό σε όλους τους τομείς. Ειδικότερα, μπορεί να βοηθήσει: α) Στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας του νέου Αυτοδιοικητικού Μοντέλου, β) στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων (Ορίζοντας Ευρώπη, Πράσινη Συμφωνία, Ταμείο Ανάκαμψης κ.ά.) με στόχο τη μεγιστοποίηση του αντίκτυπου –επιστημονικού, κοινωνικού, οικονομικού– της καινοτομίας και γ) στην ενίσχυση της βιωσιμότητας του σχεδίου λύσης του Κυπριακού και την επιστημονική τεκμηρίωση της λύσης.
Η ανάπτυξη ασύμμετρων στρατηγικών καινοτομίας είναι μονόδρομος για την Ελλάδα και την Κύπρο λόγω της ποσοτικής–αριθμητικής υπεροχής της Τουρκίας. Οι νέες προκλήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελούν ένα παράθυρο ευκαιρίας για την ελληνική πλευρά. Η άμεση επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα της Ελλάδας αφού θα: α) Αυξήσει τις δυνατότητές της στους τομείς της αλιείας, του περιβάλλοντος και της ενέργειας και β) εισέλθει σε τυχόν διαπραγματεύσεις με την Τουρκία με ευνοϊκότερους όρους.
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί. Αυτή η αλυσίδα θα σπάσει μόνο όταν η καινοτομία καταφέρει να τιθασεύσει την ιδιότητα Antifragility.
Η ευημερία προέρχεται από την καινοτομία, η καινοτομία προέρχεται από την ελευθερία για πειραματισμό και τη δοκιμή νέων πραγμάτων, και η ελευθερία στηρίζεται σε λογικούς κανονισμούς που είναι επιτρεπτικοί και ενθαρρυντικοί και επιταχύνουν τη λήψη αποφάσεων. Πρέπει να αρθούν τα τυπικά εμπόδια, οι αχρείαστες καθυστερήσεις και οι γραφειοκρατικές διαδικασίες και να δοθούν κίνητρα σε εταιρείες έρευνας και καινοτομίας. Ο Δυτικός κόσμος, ιδίως μετά το 2009, φαίνεται να έχει ξεχάσει πώς να μεγεθύνει την οικονομία του με ικανοποιητικούς ρυθμούς. Με ελάχιστες εξαιρέσεις –κυρίως στον ψηφιακό κόσμο– η μηχανή της καινοτομίας αγκομαχά και η κοινωνία δεν βλέπει όσα νέα προϊόντα και υπηρεσίες χρειάζεται. Η κρίση του κορωνοϊού, έχει στείλει το μήνυμα με εμφατικό τρόπο: αφήστε την καινοτομία να δουλέψει.
Συμπερασματικά, το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά πιο πάνω μπορεί να:
1. Συμβάλει στη σύνδεση της παραγωγής καινοτομιών με τη διπλωματική ατζέντα της Ελλάδας και της Κύπρου, στη συγκρότηση μιας εθνικής αποτρεπτικής στρατηγικής και στη θωράκιση της εδαφικής και κυριαρχικής επικράτειας.
2. Συνδυάσει τον περιορισμό των κρουσμάτων κορωνοϊού με το άνοιγμα της οικονομίας. Ο παγκόσμιος λοιμός της καινοτομίας και η συνεχιζόμενη γραμμική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στον νέο κορωνοϊό Covid-19 μπορεί να οδηγήσουν στη μαζική εξαφάνιση του Homo sapiens.
*Ο Νίκος Γ. Σύκας είναι Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας.
