Του Κωνσταντίνου Χριστοφίδη

Χάσαμε ένα μεγάλο κομμάτι της πατρίδας μας με την τουρκική εισβολή του 74. Αυτή τη γη ακόμη τη στερούμαστε. Τεράστιες εκτάσεις γεωργικής γης και σημαντικοί υδάτινοι πόροι είναι, από τότε, υπό κατοχή.

Από την άλλη, η περιοχή Τροόδους, μια έκταση που αποτελεί το 1/3 της ελεύθερης Κύπρου, παραμένει ανεκμετάλλευτη. Δυστυχώς, εδώ και δεκαετίες, το κομματικό σύστημα, όχι μόνο γύρισε την πλάτη του στο Τρόοδος, αλλά με μια σειρά από κακές ή ανύπαρκτες πολιτικές, το οδήγησε βαθμιαία σε ερήμωση.

Τα χωριά μας εγκαταλείφθηκαν, με αποτέλεσμα δεκάδες σχολεία να έχουν ήδη κλείσει. Εκατοντάδες σπίτια είναι εγκαταλελειμμένα και πολλές υποδομές αφημένες στη μοίρα τους. Η γεωργική γη παραμένει ανεκμετάλλευτη.

Η Πολιτεία τα τελευταία χρόνια επιδόθηκε σε έργα βιτρίνας και εντυπωσιασμού στα χωριά μας. Έργα τα οποία στην ουσία δεν προωθούν την ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα των αγροτικών και ορεινών περιοχών.

Η επισιτιστική κρίση που προκάλεσε πρώτα η πανδημία και τώρα η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μάς θυμίζει πόσο ευάλωτη είναι η διατροφική μας αλυσίδα και μας υποδεικνύει τη στρατηγική σημασία του γεωργικού τομέα.

Ας εκμεταλλευτούμε τις ευκαιρίες που δημιουργεί η κρίση και ας δώσουμε κίνητρα στους γεωργούς και στους κτηνοτρόφους μας, ώστε να αυξήσουν την παραγωγή τους.

Αυτή η διεθνής κρίση είναι ευκαιρία για να ξαναζωντανέψουμε το Τρόοδος και να δημιουργήσουμε και πάλι την αγροτική μας υποδομή, όχι με όρους της δεκαετίας του ’60, αλλά με όρους της σύγχρονης εποχής. Να αντιληφθούμε τι δεν κάναμε σωστά όλα αυτά τα χρόνια, να διερωτηθούμε πώς άλλες χώρες με δυσμενέστερες καιρικές συνθήκες τα καταφέρνουν καλύτερα και να ξαναδούμε και να σχεδιάσουμε εκ νέου τον γεωργικό τομέα.

Πριν μιλήσουμε όμως για τις βιολογικές καλλιέργειες στην περιοχή του  Τροόδους ας δούμε και ας συγκρίνουμε τις επιδόσεις μας στην ευρύτερη γεωργία:

Πώς, για παράδειγμα, η Ολλανδία – λίγο μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο– παράγει πολύ περισσότερα αγροτικά προϊόντα απ’ ό,τι η Ελλάδα; Ο λόγος είναι σχετικά απλός: εκεί χρησιμοποιούν εκτεταμένα την επιστήμη για την παραγωγή.

Δείτε τα μεγέθη: Η Ολλανδία, με 45 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργειών, παράγει περίπου σε αξία €1.700 ανά στρέμμα. Το Ισραήλ, με 6 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργειών, παράγει περίπου σε αξία €1.290 ανά στρέμμα. Η Ελλάδα, με 37 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργειών, παράγει περίπου σε αξία €190 ανά στρέμμα. Η Κύπρος δεν απέχει πολύ από την Ελλάδα: είμαστε 1 προς 9 σε σχέση με την Ολλανδία.

Γιατί άραγε; Η απάντηση είναι απλή: Η Ολλανδία ακολουθεί πολιτική αγοράς. To Ισραήλ ακολουθεί πολιτική καινοτομίας. Εμείς, ως συνήθως, ακολουθούμε πολιτική κομματικών σκοπιμοτήτων!

Σημειώστε ότι οι Γερμανοί εξάγουν βιολογικά προϊόντα αξίας πέραν των 15 δις ευρώ. Αυτά τα προϊόντα παράγονται κυρίως στις πλέον εξελιγμένες αγροτικές περιοχές της χώρας. Αυτές οι παραγωγές χρειάζονται και προχωρημένες υποδομές αλλά και καλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Πριν μιλήσουμε για τις βιολογικές καλλιέργειες στην περιοχή του Τροόδους πρέπει πρώτα να μιλήσουμε για τον ίδιο τον χώρο που θα φιλοξενήσει αυτές τις καλλιέργειες.

Εμείς ξοδεύαμε εδώ και χρόνια από τα διαρθρωτικά ταμεία, για να φτιάχνουμε πεζοδρόμους και καλλωπιστικά έργα στην ύπαιθρο, αντί να επενδύουμε στην πραγματική γεωργική ανάπτυξη, που με την σειρά της θα χρηματοδούσε τέτοια έργα. Έτσι, εγκαταλείψαμε σιγά σιγά την ύπαιθρο και μαζί τη παραγωγή.

Πρέπει λοιπόν να προχωρήσουμε σε νέο ριζικό σχεδιασμό του Τροόδους.  Σχεδιασμό απαραίτητο, για να στηρίξει μια νέα βιολογική παραγωγή αλλά και τεχνολογικά προχωρημένες μονάδες μεταποίησης προστιθέμενης αξίας, είτε αυτά είναι οργανικά τρόφιμα ή βιο-κοσμητικά προϊόντα. Η βιο-ποικιλότητα του Τροόδους είναι το μεγάλο μας πλεονέκτημα.

Στο πρόγραμμά μου έχω παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική γύρω από την Αναγέννηση του Τροόδους.

Για την επίτευξη του στόχου επιβάλλεται να δημιουργήσουμε μια καινούργια «γεωργική γενιά», όπου νέοι άνθρωποι, πλήρως εξοικειωμένοι με την ψηφιακή τεχνολογία, θα μπορούν να εργαστούν στον γεωργικό τομέα με αποτελεσματικό και ελεγχόμενο τρόπο. Η εισαγωγή για παράδειγμα των drones ακυρώνει τις δυσκολίες της ανισόπεδης γης!

Χρειάζεται να μεταβούμε σε ένα νέο μοντέλο αναγεννητικής γεωργίας σε πλήρη αρμονία με τη φύση και τους φυσικούς κύκλους της, σε μια περιοχή του κόσμου μάλιστα η οποία ήδη δοκιμάζεται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Μέσα από τη μετάβαση στην αναγεννητική γεωργία μπορούμε να ενισχύσουμε την ανταγωνιστικότητα του κυπριακού γεωργικού τομέα, αυξάνοντας την ανθεκτικότητά του και συνεισφέροντας, κατ’ επέκταση, στην αυτάρκεια της χώρας σε τρόφιμα, όταν και εφόσον αυτό χρειαστεί.

Όμως, για να έχουμε νέους γεωργούς που να μπορούν να ανταποκριθούν στα πιο πάνω, χρειάζεται να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές και να δοθούν τα κατάλληλα κίνητρα για την επιστροφή τους στις αγροτικές περιοχές, την επιστροφή τους στις κοινότητες του Τροόδους. Τα πιο κάτω είναι απαραίτητες προϋποθέσεις:

• Η επιδότηση σε νέα ζευγάρια για πρώτη κατοικία στην περιοχή Τροόδους, με διατιμημένο ηλεκτρικό ρεύμα.
• Το άνοιγμα σχολείων και η οργάνωσή τους  πρέπει να γίνει άμεσα, με βάση τη λογική ότι τα ανοιχτά σχολεία θα φέρουν πίσω τον κόσμο και όχι να περιμένουμε να επιστρέψει ο κόσμος, για να ανοίξουμε τα σχολεία.
• Η επέκταση και σωστή στελέχωση των Κέντρων Υγείας.
• Η άμεση και σημαντική βελτίωση του οδικού δικτύου.

Προτείνουμε επίσης τη διοικητική αυτονομία του Τροόδους. Να μετατραπεί δηλαδή σε ξεχωριστή επαρχία!

Πέραν των πιο πάνω χρειάζεται επίσης να δοθεί ένας αριθμός υποτροφιών σε έρευνα για επιστημονικά θέματα που θα δώσουν προστιθέμενη αξία σε επαγγελματικές δραστηριότητες συναφείς με την οροσειρά του Τροόδους. Για παράδειγμα, υποτροφίες σε κλάδους χημείας τροφίμων, οινοποιίας, τεχνικές επεξεργασίας του ξύλου, βιο-κοσμητικής, οργανικής κουζίνας και πολλά άλλα.

Σε συνάφεια με τον αγροτικό τομέα μπορούμε να χτίσουμε μια στρατηγική ανάπτυξης στη βιομηχανία τροφίμων, εκσυγχρονίζοντας παράλληλα κλάδους σπουδών στα πανεπιστήμιά μας που έχουν σχέση με το αντικείμενο, φτιάχνοντας μια αλυσίδα τροφοδοσίας σταδιακά ανεξάρτητη από εισαγωγές. Έτσι θα ετοιμάσουμε τη νέα γενιά που θα μετατρέψει το Τρόοδος σε μια σημαντική κινητήρια δύναμη της κυπριακής οικονομίας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη διακήρυξή της «Από το αγρόκτημα στο πιάτο: Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων», θέτει τις προϋποθέσεις για τη λειτουργία της κυκλικής οικονομίας και την περιβαλλοντική ουδετερότητα της Ε.Ε., ενώ παράλληλα επιδιώκει να διασφαλίσει την επισιτιστική ασφάλεια, καταπολεμώντας την απάτη στη διατροφική αλυσίδα.

Πώς μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό; Με την Έξυπνη Γεωργία:

Προκειμένου να γίνει κατορθωτός ο μετασχηματισμός της κυπριακής γεωργίας σε έναν τεχνολογικά καθοδηγούμενο τομέα, είναι ύψιστης σημασίας η έγκαιρη, ολοκληρωμένη και αποτελεσματική ενημέρωση των κοινωνικών εταίρων, και ιδίως των παραγωγών τροφίμων, για τις μεθόδους, τα μέσα και τις δυνατότητες χρηματοδότησης που θα συνοδεύσουν αυτόν τον τεχνολογικό μετασχηματισμό.

Εκτός από τον απαραίτητο τεχνολογικό εξοπλισμό, που θα πρέπει να επιδοτηθεί από το κράτος (πιθανώς μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης), και την εγκατάσταση και αναβάθμιση τεχνολογικής υποδομής που χρησιμοποιείται από φορείς οι οποίοι εφαρμόζουν τη γεωργική πολιτική, θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα καθολικό και οριζόντιο πρόγραμμα για την κατάρτιση των παραγωγών σχετικά με τη χρήση των έξυπνων τεχνολογιών.

Η χώρα μας διαθέτει το μεγάλο πλεονέκτημα της ηλιοφάνειας. Έχουμε δεσμευτεί απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση ότι πριν από το 2030 ένα μεγάλο μέρος του ενεργειακού μας μείγματος θα προέρχεται από τον ήλιο.

Με την εισήγησή μας για τα μεγάλα πράσινα κοινωνικά φωτοβολταϊκά πάρκα, ο στόχος αυτός μπορεί να υπερκαλυφθεί σύντομα. Αυτό θα μας κάνει πιο ανταγωνιστικούς σε όλα τα επίπεδα.

Με την πρόσβαση σε φτηνή ενέργεια, μέσω αφαλάτωσης όταν υπάρχει ανάγκη, θα έχουμε επίσης πρόσβαση σε φτηνό νερό. Πέρα από τις χαμηλές τιμές, εξασφαλίζεται αφθονία νερού, που ανεξαρτητοποιεί τη γεωργία από τις καιρικές συνθήκες.

Η αφθονία σε νερό θα μας δώσει την ευκαιρία να ξαναφτιάξουμε τους βιοτόπους που χάσαμε και τις λίμνες που εξαφανίστηκαν με την πάροδο του χρόνου.

Θα μπορέσουμε να διορθώσουμε τις ζημιές στα υπόγεια ύδατα, θα δούμε από την αρχή την ανάπτυξη του Τροόδους, θα στραφούμε προς τις βιολογικές και οργανικές καλλιέργειες.

Η ανάπτυξη μιας εναλλακτικής γεωργίας θα μας δώσει επίσης νέες δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από βιομάζα. Θα αρχίσει, δηλαδή, να δημιουργείται ένας αειφόρος υγιής πράσινος κύκλος ανάπτυξης!

Ήρθε η ώρα να σταματήσουμε σε όλο το Τρόοδος τον συμβατικό ψεκασμό. Ένα Τρόοδος αποκλειστικά και μόνο με βιολογικές καλλιέργειες θα μπορούσε να γίνει ένας εξαιρετικός προορισμός για πράσινο, υψηλού επιπέδου τουρισμό, ανθρώπων που θέλουν να δοκιμάζουν στο πιάτο τους τις πραγματικές γεύσεις κάθε τόπου και όχι χημικά εργαστήρια.

Ανοίγεται δηλαδή μια σημαντική προοπτική ενός εναλλακτικού αγροτουρισμού στη βάση της Βιοκαλλιέργειας.

Τον τομέα της γεωργίας δεν πρέπει να τον βλέπουμε μόνο με οικονομικούς όρους, αλλά, πολύ περισσότερο, με στρατηγικούς και γεωπολιτικούς όρους αυτάρκειας. Ας αντιγράψουμε επιτέλους χώρες που τα καταφέρνουν καλύτερα και ας εισαγάγουμε στη γεωργία την επιστήμη και την τεχνολογία.

Αυτή ήταν η στρατηγική μας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου με το πρόγραμμα «Χαρουπόδασος», που κάποιοι, αποκαλύπτοντας την άγνοιά τους, είχαν αρχικά χλευάσει.

Σε συνάφεια με τον αγροτικό τομέα μπορούμε να χτίσουμε μια στρατηγική ανάπτυξης στη βιομηχανία τροφίμων, εκσυγχρονίζοντας παράλληλα κλάδους σπουδών στα πανεπιστήμιά μας που έχουν σχέση με το αντικείμενο, φτιάχνοντας μια αλυσίδα τροφοδοσίας σταδιακά ανεξάρτητη από εισαγωγές. Οι συνέργειες αποδίδουν, αλλά οι συνέργειες δεν προκύπτουν από μόνες τους -χρειάζονται δημιουργική στρατηγική.

Οι μέρες που έρχονται δεν θα είναι εύκολες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θα υπάρξει έλλειψη τροφίμων. Ας μην είμαστε λοιπόν στην κακή πλευρά του πλανήτη, ας αξιοποιήσουμε το καλό μας κλίμα για να γίνουμε από αυτούς που θα έχουν πλεόνασμα και να μπορούμε να εξάγουμε. Γιατί, όταν εξάγεις σε μέρες διεθνών ελλείψεων αποκτάς νέες αγορές που δεν θα χάσεις ποτέ. Είναι δηλαδή μια σημαντική επένδυση για το μέλλον.

Σε ώρες δύσκολες, στηρίζοντας τη γεωργία μας ανακαλύπτουμε και πάλι τη γη μας. Γιατί απλούστατα γη σημαίνει πατρίδα, και αγάπη προς τη γη είναι η ατέλειωτη αγάπη για την πατρίδα.

*Ομιλία μου στο εργαστήριο με θέμα «Την ανάπτυξη της βιολογικής καλλιέργειας στην περιοχή Τροόδους» που έγινε τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2022 στη Λεβέντειο Πινακοθήκη.

Κωνσταντίνος Χριστοφίδης
Τέως Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου
Γενικός Συντονιστής του κινήματος «Νέο Κύμα»
Υποψήφιος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.