Ο όρος Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (eGovernment) αφορά στον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης και των δομών του κράτους μέσω της χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών ώστε να επιτυγχάνεται η αναδιαμόρφωση του παραδοσιακού τρόπου λειτουργίας σε ηλεκτρονικό, με προστιθέμενη αξία για την κοινωνία και με ικανοποίηση των αρχών της αποδοτικότητας, οικονομίας και αποτελεσματικότητας.
Μέσω της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μπορούν να επιτευχθούν σημαντικές εξοικονομήσεις χρηματικών και ανθρώπινων πόρων, είναι εφικτή η διασφάλιση του αδιάβλητου των διαδικασιών που θα πρέπει να υπάρχει σε κάθε ευνομούμενη δημοκρατία καθώς επίσης επιτυγχάνεται καλύτερη παρακολούθηση και υλοποίηση των κρατικών δράσεων. Επιπρόσθετα, μέσω της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μπορεί να βελτιωθεί η δημοκρατική συμμετοχή του πολίτη παρέχοντας του μια μορφή αμεσότερης επικοινωνίας με την πολιτεία και από την άλλη η πολιτεία μπορεί να αφουγκράζεται τις ανάγκες, ανησυχίες και επισημάνσεις των πολιτών της.
Ήδη, την τελευταία δεκαετία έχουμε βιώσει στην μικρή μας Κύπρο τις αναταράξεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και βιώνουμε τώρα πρωτόγνωρες καταστάσεις με την πανδημία του κορωνοϊού που απειλεί τόσο τη δημόσια υγεία αλλά και την οικονομική βιωσιμότητα του κράτους. Και είναι γεγονός, ότι τα όποια βήματα έχουμε κάνει για τον ηλεκτρονικό εκσυγχρονισμό του κράτους, δεν τα κάναμε από πρόθεση αλλά επειδή μας το επέβαλαν οι ανάγκες είτε μέσω του μνημονίου είτε τώρα μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, που ανέδειξε μεγάλα κενά και ελλείψεις στην ηλεκτρονική λειτουργία του δημοσίου και ευρύτερου δημόσιου τομέα.
Ας δούμε όμως πού βρισκόμαστε ως Κύπρος στον ψηφιακό χάρτη συγκριτικά με τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για το σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εισαγάγει τον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI – Digital Economy and Society Index) μέσω του οποίου παρακολουθεί τις συνολικές ψηφιακές επιδόσεις της Ευρώπης και καταγράφει την πρόοδο των κρατών μελών όσον αφορά την ψηφιακή τους ανταγωνιστικότητα. Ο Δείκτης αποτελεί τον συγκερασμό αναλύσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε πέντε θεματικά κεφάλαια: α) της ευρυζωνικής συνδεσιμότητας, β) της χρήσης διαδικτυακών υπηρεσιών, γ) της ενσωμάτωσης της ψηφιακής τεχνολογίας, δ) των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και ε) του ανθρώπινου κεφαλαίου. Σύμφωνα με τον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας για το 2019 [1], η Κύπρος κατατάσσεται 22η μεταξύ των 28 κρατών μελών, μια κατάταξη που διατηρείται αναλλοίωτη από το 2017. Η βαθμολογία της Κύπρου για το 2019 είναι χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (52,5) και ανέρχεται σε 45,8, απέχοντας ταυτόχρονα κατά πολύ από τον υψηλότερο μέσο όρο των 69,9 που κατέχει η Φινλανδία και πλησιάζοντας περισσότερο στη χαμηλότερη βαθμολογία των 36.2 που διατηρεί η Βουλγαρία. Όπως αναφέρεται στην σχετική έκθεση DESI, συγκριτικά με τα προγενέστερα έτη, η Κύπρος σημείωσε βελτίωση στους τομείς της συνδεσιμότητας, της χρήσης διαδικτυακών υπηρεσιών, της ενσωμάτωσης της ψηφιακής τεχνολογίας, καθώς και των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, αν και η βαθμολογία της εξακολουθεί να είναι χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, η Κύπρος σημείωσε λιγότερο καλές επιδόσεις στην παράμετρο του ανθρώπινου κεφαλαίου κατά την υπό εξέταση περίοδο.
Ως εκ των πιο πάνω, φαίνεται ότι η Κύπρος, όντας εκ των ουραγών στον ψηφιακό χάρτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει να καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για βελτίωση της θέσης προς όφελος των πολιτών της και, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση θα πρέπει να αποτελεί τον βασικό πυλώνα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας. Ο εκσυγχρονισμός της Δημόσιας Υπηρεσίας με τη βοήθεια των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών θα πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας αφού θα συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας και στη μείωση του λειτουργικού κόστους τόσο του κρατικού τομέα όσο και των επιχειρήσεων που συναλλάσσονται με το κράτος. Συναφείς τομείς που χρήζουν ψηφιακής αναπροσαρμογής μέσω της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης αποτελούν η παιδεία, η υγεία, η δικαιοσύνη και η λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η Κύπρος ανέλαβε ουσιαστικά δράση για την ψηφιακή της αναπροσαρμογή από το 2012 με την «Ψηφιακή Στρατηγική της Κύπρου», η οποία επικαιροποιήθηκε το 2015 και το 2018. Παρόλες τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονται διαχρονικά από το κράτος για τον ψηφιακό του μετασχηματισμό, όπως διαφαίνεται και από τα αποτελέσματα του Δείκτη DESI δεν φαίνεται να επιτυγχάνονται και πολλά. Τα όποια μέτρα λαμβάνονται είναι περισσότερο αποσπασματικά πάρα να αντιμετωπίζουν το θέμα ολιστικά. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίες και οι πρόσφατες δηλώσεις του Υφυπουργού Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής ότι «Η ψηφιακή διακυβέρνηση στην Κύπρο, όπως και σε άλλες χώρες, δεν είναι ανεπτυγμένη στο βαθμό που θα θέλαμε και θα έπρεπε να είναι» καθώς επίσης και πως η ψηφιοποίηση θα προχωρήσει με μικρότερα βήματα, και άσχετα από το σύνολο της ψηφιοποίησης υπηρεσιών, έτσι ώστε π.χ. με το 20% της προσπάθειας να λαμβάνεται το 80% του οφέλους [2].
Η πανδημία του κορωνοϊού έφερε στην επιφάνεια τα μεγάλα κενά και ελλείψεις στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση του κράτους. Ένα κράτος που πιάστηκε απροετοίμαστο χωρίς σχέδιο δράσης και που προσπαθούσε να βρει τρόπους λειτουργίας την υστάτη, εν μέσω καραντίνας. Με δομές ανύπαρκτες για την απομακρυσμένη εξυπηρέτηση του πολίτη και των επιχειρήσεων με ηλεκτρονικά μέσα. Με απαρχαιωμένες πρακτικές, πολιτικές που απαιτούν φυσική παρουσία και χρονοβόρες διαδικασίες που στηρίζονται σε έντυπα δικαιολογητικά με σφραγίδες. Με τα δικαστήρια σε παράλυση, τις δομές των υπηρεσιών υγείας να βρίσκονται στα όρια της αντοχής τους και την εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση στα σχολεία να είναι απλώς ανύπαρκτη. Αυτή είναι η Κύπρος του 21ου αιώνα.
Γιατί όμως άραγε, βρισκόμαστε σε αυτή την ηλεκτρονική κατάντια και γιατί δεν επιτυγχάνεται η ψηφιακή μεταμόρφωση των δομών Δημόσιας Διοίκησης του τόπου; Οι λόγοι ποικίλλουν και μερικοί αποτελούν μέρος των ευρύτερων προβλημάτων της πολιτικής ζωής του τόπου, νοοτροπίας και κουλτούρας. Ας συνοψίσουμε μερικούς:
α) Γιατί η υφιστάμενη κατάσταση μας βολεύει! Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούν κάποιοι να χρησιμοποιούν τη δύναμη και εξουσία τους για τον επιλεκτικό χειρισμό θεμάτων, την εξυπηρέτηση ημετέρων μέσω άμεσης διεκπεραίωσης των αιτημάτων τους και, ενίοτε και όταν απαιτείται, και την εξαφάνιση υπηρεσιακών φακέλων;
β) Η αντίσταση στην αλλαγή. Ο δημόσιος τομέας χαρακτηρίζεται ως δυσκίνητος και πράγματι αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρχής της αδράνειας! Όταν η αναξιοκρατία και η ημετεροκρατία ευδοκιμεί και τοποθετούνται σε θέσεις κλειδιά άτομα χωρίς όραμα, χωρίς ηγετικές ικανότητες και που δεν αντιλαμβάνονται την ανάγκη για ψηφιακή μεταμόρφωση και απλώς βαδίζουν επί της πεπατημένης πρακτικής, πώς αναμένει κάποιος να δούμε καλύτερες μέρες;
γ) Η έλλειψη υποδομών και τεχνολογικού εξοπλισμού. Πολύ απλά, δεν φταίει ο απλός δημόσιος υπάλληλος, που απλώς προσπαθεί με τα μέσα και εργαλεία που του παρέχονται να εφαρμόσει τις (πολύπλοκες) διαδικασίες που έχει καθορίσει η πολιτεία και να φέρει εις πέρας την εργασία του. Με άλλα λόγια, είναι σαν να στέλνουμε τους στρατιώτες μας στον πόλεμο χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό.
Κλείνοντας, η ανάγκη για μετάβαση της Κύπρου από τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας στον ηλεκτρονικό, είναι επιβεβλημένη. Σε ένα ευμετάβλητο και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η ύπαρξη σωστών οργανωτικών δομών και αξιόπιστων διεκπεραιωτικών μέσων μέσω ηλεκτρονικών καναλιών, ειδικά σε ένα κράτος του οποίου η οικονομία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παροχή υπηρεσιών, δεν λογίζεται ο τρόπος λειτουργίας να εξακολουθεί να βασίζεται στο μοντέλο της σφραγίδας και της μελάνης που μας κληροδοτήθηκε από την αγγλοκρατία. Χρειάζεται αλλαγή, γιατί ως γνωστό στον κόσμο δεν επιβιώνει ούτε ο πιο δυνατός ούτε ο πιο έξυπνος. Επιβιώνει αυτός που μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες της εποχής. Η τάχιστη τροχοδρόμηση ενός ολιστικού πλάνου και ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση του τόπου είναι μονόδρομος.
*Χριστόδουλος Κελίρης
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών, PhD
Μέλος της συντονιστικής ομάδας Λάρνακας του Νέου Κύματος – Η Άλλη Κύπρος
[1] Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας για την Κύπρο: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/scoreboard/cyprus
[2] https://www.kathimerini.com.cy/gr/politiki/ta-elleimmata-psifiakis-diakybernisis-anedeixe-o-ios
