Στις μέρες μας βλέπουμε να επιταχύνεται χωρίς προηγούμενο η αναζήτηση και η απόκτηση νέας γνώσης, η καινοτόμα δημιουργία και, κατ’ επέκταση, η ευφυής επιχειρηματικότητα. Τα άυλα αγαθά, δηλαδή τα προϊόντα της ανθρώπινης διάνοιας, είναι ο χρυσός της σύγχρονης οικονομίας. Οι χώρες που έχουν κατανοήσει τη σημασία του επιστημονικού και πνευματικού τους πλούτου κυριαρχούν στη σύγχρονη οικονομία και χαράσσουν τις πολιτικές για την εξέλιξη της τεχνολογικής προόδου, καθορίζοντας έτσι το μέλλον όλης της ανθρωπότητας. Τα έθνη που θα τα καταφέρουν καλύτερα θα δουν το βιοτικό επίπεδο και τις συνθήκες διαβίωσης των πολιτών τους να εκτοξεύονται. Τους υπόλοιπους απλά θα τους προσπεράσει η ιστορία.

Ο ιδρυτής του Facebook, Μαρκ Ζούκερμπεγκ ανέφερε στην Washington Post το 2013 ότι: «Η οικονομία σήμερα βασίζεται κυρίως στη γνώση και τις ιδέες-πόρους που είναι ανανεώσιμοι και διαθέσιμοι στον καθένα. Στην οικονομία της γνώσης ο σημαντικότερος πόρος είναι οι ταλαντούχοι άνθρωποι που μορφώνουμε και προσελκύουμε στη χώρα μας. Η επένδυση στην οικονομία της γνώσης δημιουργεί καλύτερες δουλειές και παρέχει υψηλού επιπέδου ποιότητα ζωής σε ένα έθνος. Για να το πετύχουμε αυτό χρειαζόμαστε τους πιο ταλαντούχους και τους πιο σκληρά εργαζόμενους ανθρώπους. Χρειαζόμαστε να εκπαιδεύσουμε και να προσελκύσουμε τους άριστους!».

Ήταν με αυτές τις σκέψεις που το 2016, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΠΚ), δημιουργήσαμε το «Πανεπιστήμιο της Διασποράς», προσκαλώντας διακεκριμένους ακαδημαϊκούς, κυπριακής και ελληνικής καταγωγής (και όχι μόνο), που ζουν στο εξωτερικό, αρχικά για να διδάξουν κατά το θερινό εξάμηνο και στη συνέχεια για να συνεργαστούν με ακαδημαϊκούς του Πανεπιστημίου μας στην ετοιμασία και κατάθεση κοινών ερευνητικών προτάσεων. Απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία οργανικής σχέσης με το ΠΚ και ο πιθανός επαναπατρισμός τους στην Κύπρο, με σημαντικά οφέλη για το ΠΚ και τη χώρα γενικότερα. Λίγο αργότερα, προχωρήσαμε στη δημιουργία στρατηγικών ακαδημαϊκών θέσεων που, μαζί με το υφιστάμενο ακαδημαϊκό προσωπικό, εκτόξευσαν την παραγωγή γνώσης σε πολλά τμήματα, τα οποία κατάφεραν να προσελκύσουν διακεκριμένους ακαδημαϊκούς και να ανέλθουν στους διεθνείς πίνακες κατάταξης.

Ξέρω ότι όλα αυτά θα είναι μάλλον δυσνόητα για το πολιτικό σύστημα που κυβερνά τον τόπο μας εδώ και 60 χρόνια. Η Κύπρος, ωστόσο, δεν είναι ιδιοκτησία αυτού του συστήματος. Την εποχή που το Πανεπιστήμιο Κύπρου προκήρυσσε τις «στρατηγικές θέσεις», πολιτικός αρχηγός ενός δήθεν φιλολαϊκού κόμματος επισκέφτηκε τον Γενικό Ελεγκτή, διαμαρτυρόμενος ότι προορίζουμε, λέει, περισσότερες θέσεις για «ξένους» (έτσι αποκαλούσε τους απόδημους Κύπριους!) και όχι για τα «παιδιά μας» εδώ στην Κύπρο. Καλούσε δε τον Ελεγκτή να με «επαναφέρει στην τάξη». Ήθελε, δηλαδή, το Πανεπιστήμιο να “ψωνίζει” το ακαδημαϊκό του προσωπικό μόνο από τα ράφια της γειτονιάς του. Ευτυχώς, δεν του κάναμε το χατίρι και τα αποτελέσματα είναι ήδη γνωστά. 

Μέσα από το έργο «Πανεπιστήμιο της Διασποράς» διαπιστώσαμε για άλλη μια φορά την επιστημονική δύναμη της διασποράς μας. Ο επαναπατρισμός πολλών από αυτούς και η ένταξή τους στα Πανεπιστήμιά μας ενισχύει σημαντικά το επιστημονικό μας οπλοστάσιο. Δίνει στην χώρα μας νέα ώθηση, η οποία θα μπορούσε να την μετατρέψει πραγματικά σε “start-up nation” και να δώσει κυρίως καινούριες προοπτικές στους νέους ανθρώπους.

Η πρόσφατη εμφάνιση του Πανεπιστημίου Κύπρου στη διεθνή κατάταξη QS, κάτι για το οποίο το ΠΚ είχε δουλέψει συστηματικά για οκτώ ολόκληρα χρόνια, είναι ένα ποσοτικό αποτύπωμα αυτής της επιτυχίας. Οι διεθνείς κατατάξεις είναι εξαιρετικά σημαντικές στην εποχή της πληροφοριακής αφθονίας, καθότι λειτουργούν ως δείκτης ποιότητας παγκοσμίως. Τις κατατάξεις αυτές τις παρακολουθεί το 90% των μεταπτυχιακών φοιτητών, για να αποφασίσει σε ποιο πανεπιστήμιο θα φοιτήσει. Τις βλέπουν διακεκριμένοι καθηγητές για το επόμενο βήμα στη σταδιοδρομία τους. Τις κατατάξεις αυτές λαμβάνουν υπόψη τους ευρωπαϊκές τράπεζες για να αποφασίσουν σε ποιο πανεπιστήμιο θα δανείσουν τα χρήματά τους. Στην εποχή της άμεσα διαθέσιμης πληροφορίας, το πού βρίσκεται ένα Πανεπιστήμιο διεθνώς σε σχέση με τα άλλα καθορίζει εν πολλοίς το κύρος του διεθνώς.

Λίγο αργότερα, το Νοέμβριο του 2017, ως φυσική συνέχεια του «Πανεπιστημίου της Διασποράς», προτείναμε τη δημιουργία της «Πανεπιστημιακής Γειτονιάς» για διακεκριμένους Κύπριους ακαδημαϊκούς της διασποράς. Μάλιστα κάποιες πολιτικές δυνάμεις υιοθέτησαν την πρότασή μας κατά την προεκλογική τους εκστρατεία, άσχετα βέβαια αν την επομένη των εκλογών δεν ασχολήθηκαν μαζί της περαιτέρω.

Η δημιουργία της «Πανεπιστημιακής Γειτονιάς» ως κίνητρο προσέλκυσης διακεκριμένων Κύπριων ακαδημαϊκών της διασποράς (κατόχων σημαντικών ευρωπαϊκών ή/και διεθνών τιμητικών διακρίσεων και συντονιστών ερευνητικών προγραμμάτων) για να επαναπατριστούν και να εργαστούν στο Πανεπιστήμιο Κύπρου δεν είναι ασφαλώς κάτι καινούριο. Είναι ένα επιτυχημένο πρόγραμμα που έχει γίνει σε πολλές χώρες και πολλά πανεπιστήμια του κόσμου. Κατά τη δεκαετία του ’60, το Ισραήλ έχτισε λαμπρά πανεπιστήμια, χρησιμοποιώντας τη διασπορά του και παρόμοια μοντέλα προσέλκυσης. Πολλά πανεπιστήμια αλλά και μεγάλοι οργανισμοί στο εξωτερικό, στοχεύοντας στην προσέλκυση διακεκριμένων ατόμων από άλλη πόλη/χώρα, για να εργαστούν στο πανεπιστήμιο/οργανισμό τους, συμπεριλαμβάνουν στο πακέτο εργοδότησης, μεταξύ άλλων ωφελημάτων, και την παραχώρηση δωρεάν διαμονής για τους ακαδημαϊκούς και τις οικογένειές τους. Το φαινόμενο αυτό είναι αρκετά σύνηθες σε άλλες χώρες (όπως Αμερική, Ισραήλ, Καναδά, Αυστραλία κ.λπ.) και στόχο έχει να δώσει ένα επιπρόσθετο κίνητρο στον υποψήφιο να αποδεχτεί τη θέση που του προσφέρεται. Μιλάμε, βέβαια, για ακαδημαϊκούς τεράστιας εμβέλειας, στους οποίους γίνονται συνήθως πολύ δελεαστικές προσφορές για την προσέλκυσή τους από πολλά πανεπιστήμια. Μυαλά αυτού του επιπέδου αποτελούν αγαθό μεγάλης οικονομικής αξίας.

Για την υλοποίηση της «Πανεπιστημιακής Γειτονιάς» είναι αναγκαία η παραχώρηση κρατικής (χαλίτικης) γης από το κράτος σε χώρο κοντά στην πανεπιστημιούπολη, η οποία θα πρέπει να διαχωριστεί σε οικόπεδα για να μπορεί να οικοδομηθεί. Σε κάθε διεθνώς διακεκριμένο Κύπριο ακαδημαϊκό (ή ακαδημαϊκό που θα έχει σχέση με την Κύπρο), ο οποίος θα επαναπατριστεί με στόχο να εργαστεί στο Πανεπιστήμιο Κύπρου για περίοδο τουλάχιστο επτά ετών, θα παραχωρείται ένα από αυτά τα οικόπεδα, στο οποίο θα μπορεί να ανεγείρει, με δικά του έξοδα, την κατοικία του για διαμονή αυτού και της οικογένειάς του, εντός καθορισμένων αρχιτεκτονικών προτύπων. Αυτό το κίνητρο είναι ίσως το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε για να αντισταθμίσουμε τις υπέρογκες προσφορές των μεγάλων πανεπιστημίων του εξωτερικού.

Δεν γνωρίζω αν έχει προχωρήσει το έργο αυτό από το ΠΚ αλλά τα οφέλη του θα είναι πολλά τόσο για το ΠΚ όσο και για τη χώρα μας. Παραθέτω ορισμένα:

1. Η επιστροφή διακεκριμένων ακαδημαϊκών θα δημιουργήσει μια διαφορετική δυναμική για τον τόπο, αφού σημαντικοί Κύπριοι του εξωτερικού θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους, προσφέροντας τις γνώσεις και εμπειρίες τους σε διάφορα ζητήματα που απασχολούν το κράτος και την κοινωνία.
2. Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να διδαχτούν από τους καλύτερους στο είδος τους ακαδημαϊκούς στον κόσμο.
3. Το ερευνητικό έργο του ΠΚ θα αναπτυχθεί και θα διακριθεί ακόμη περισσότερο, δημιουργώντας ευκαιρίες ερευνητικών συνεργασιών με τους υφιστάμενους ακαδημαϊκούς του Πανεπιστημίου.
4. Οι διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί που θα εργοδοτηθούν θα είναι συντονιστές σημαντικών ερευνητικών προγραμμάτων, προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο έσοδα στο ΠΚ και τελικά στην Κυπριακή Δημοκρατία μέσω των διαχειριστικών χρεώσεων των προγραμμάτων αυτών.
5. Μέσα από τα προγράμματα αυτά δημιουργούνται ευκαιρίες εργοδότησης για νέους ερευνητές και κέντρα αριστείας και υποδομές ικανές να απορροφήσουν μεγάλα διεθνή κονδύλια.
6. Δημιουργείται δυνατότητα ανάπτυξης ευρεσιτεχνιών καθώς και εξασφάλισης χρηματοδότησης για νέα ερευνητικά προγράμματα.
7. Η δικτύωση αυτών των ανθρώπων με μεγάλα πανεπιστήμια και σημαντικές επιχειρήσεις σε θέματα υψηλής τεχνολογίας θα ανοίξει ευκαιρίες για σημαντικές επενδύσεις υψηλής ποιότητας στον τόπο μας.
8. Η πυκνότητα ερευνητών σε μια πανεπιστημιακή γειτονιά και η ένταση συζητήσεων και ανταλλαγής απόψεων θα δημιουργήσουν νέες προϋποθέσεις υψηλού επιστημονικού διαλόγου.
9. Δημιουργούνται προϋποθέσεις για την περαιτέρω άνοδο του ΠΚ στις διεθνείς κατατάξεις.

Πέραν των ανωτέρω, τα περισσότερα εκ των οποίων θα αποφέρουν έμμεσα οφέλη προς το κράτος, το όλο έργο θα επιφέρει επιπρόσθετα τα ακόλουθα οφέλη:

(α) εισροή ή επιστροφή χρημάτων αποδήμων στην πατρίδα τους για ανέγερση κατοικίας, εξόδων διαμονής και διαβίωσης κ.λπ.

(β) φορολόγηση εισοδήματος από την εργοδότηση σε σημαντικά ερευνητικά προγράμματα και

(γ) είσπραξη ΦΠΑ για ανέγερση κατοικίας και αγορά άλλων προϊόντων, εξοπλισμού και υπηρεσιών.

Έτσι το κράτος με πολύ χαμηλό κόστος για το ίδιο (δηλαδή τη μέχρι τώρα αναξιοποίητη κρατική γη) θα είναι σε θέση, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, να ανακτήσει στο πολλαπλάσιο και να αξιοποιήσει τα οφέλη που αναλύονται πιο πάνω αλλά και να αναπτύξει τον τομέα έρευνας και καινοτομίας στον τόπο μας. Προτείνουμε δηλαδή στην Πολιτεία, και κατ΄ επέκταση στην κοινωνία, έναν καινούριο ενάρετο κύκλο ανάπτυξης που θα επηρεάσει θετικά το εθνικό εισόδημα της χώρας.

Τα δημόσια πανεπιστήμια, σαν φυτώρια πρωτότυπων ιδεών και γνώσης, έχουν το καθήκον να πρωταγωνιστήσουν στην προστασία και δυναμική αξιοποίηση των άυλων αγαθών, ως θεματοφύλακες ενός ανεκτίμητου εθνικού πλούτου, ενός διαχρονικού εθνικού θησαυρού που θα χτίσει το μέλλον της χώρας, που θα κάνει περήφανες τις γενιές που έρχονται και θα δώσει πνοή στην οικονομία.

Θα πρέπει επιτέλους να επιστρατεύσουμε τα μεγαλύτερα και πιο αποτελεσματικά μας όπλα, δηλαδή τη γνώση, τον ορθολογισμό, τον διάλογο, τη μεθοδικότητα, τη φαντασία, την οργάνωση, το υψηλό αίσθημα ευθύνης, τον επαγγελματισμό, την αλληλεγγύη και την αδελφοσύνη μας.

Αντιλαμβανόμενοι ότι η ιστορία γράφεται και καθορίζεται από τις χώρες που προσελκύουν τα καλύτερα μυαλά (το δείχνει περίτρανα η μεταπολεμική ιστορία της Αμερικής), θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι υπάρχει μια άλλη αρχιτεκτονική ανάπτυξης της Κύπρου. Πέρα από τα “χρυσά διαβατήρια”, υπάρχουν άλλα, πολύ πιο βιώσιμα μοντέλα υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα πρέπει να ακολουθήσουμε. Μόνο έτσι θα σταματήσει η φυγή-διαρροή νέων ανθρώπων στο εξωτερικό. Μόνο έτσι θα πείσουμε τους ταλαντούχους και επιτυχημένους ανθρώπους της διασποράς να επιστρέψουν στην πατρίδα. Μόνο έτσι θα δημιουργήσουμε μια οικονομία με λιγότερη εξάρτηση από καιροσκοπικές πρακτικές και με περισσότερες ευκαιρίες για τους ταλαντούχους ανθρώπους. Κυρίως όμως να δημιουργήσουμε μια χώρα που δεν θα είναι συνώνυμο του ξεπλύματος χρήματος ούτε φορολογικός παράδεισος ολιγαρχών, αλλά μια χώρα με στέρεες βάσεις στην οικονομία της γνώσης για την οποία θα είμαστε πραγματικά περήφανοι, μια Άλλη Κύπρος!

*Κωνσταντίνος Χριστοφίδης, Καθηγητής, Τέως Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου και Συντονιστής του κοινωνικο-πολιτικού κινήματος «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος»