Της Ιωάννας Αχιλλέως Ζαβιτσανάκη*
Ο κόσμος για ακόμη μια φορά άσκησε το εκλογικό του δικαίωμα, εκλέγοντας τους αντιπροσώπους του στη Βουλή. Η δημοκρατία μίλησε. Όμως, εδώ τελειώνει ο ρόλος της δημοκρατίας και του πολίτη; Η απάντηση είναι, φυσικά, όχι. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία πρέπει να συνυπάρχει με τη συμμετοχική δημοκρατία, για να ενισχύεται η δέσμευση στην υλοποίηση των δημοκρατικών αρχών.
Η ανάγκη για συμμετοχή των πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες πέραν των εκλογών, έχει γίνει και στη χώρα μας πιο σημαντική τα τελευταία χρόνια. Aυτό διαφαίνεται και στα αποτελέσματα των τελευταίων βουλευτικών εκλογών, για παράδειγμα μέσω των πιο κάτω στατιστικών:
- Τα νέα κόμματα, αψηφώντας την ανάγκη για ενότητα και παραμένοντας απομονωμένα το ένα από το άλλο, απέτυχαν να οργανωθούν και να πείσουν αρκετούς ψηφοφόρους, αφήνοντας τελικά όσους τους ψήφισαν (14.59%) χωρίς αντιπροσώπευση.
- Ως αποτέλεσμα της παραπάνω διαπίστωσης, ενώ η μερίδα των ψήφων που δόθηκε συλλογικά στα τρία μεγαλύτερα κόμματα έχει συρρικνωθεί σημαντικά (82.71% το 2011, 70.85% το 2016 and40% το 2021), η συλλογική μερίδα των ίδιων των εδρών που τους αντιστοιχεί έχει μειωθεί μεν, αλλά δυσανάλογα (85.71% το 2011, 76.79% το 2016 και 73.21% το 2021).
- Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια του κόσμου απέναντι στα παραδοσιακά κόμματα σε συνδυασμό με την έλλειψη σοβαρών εναλλακτικών προτάσεων οδηγούν τους πολίτες σε αδιέξοδο και συνδράμουν στην αύξηση της αποχής (21.30% το 2011, 33.26% το 2016 και 34.28% το 2021).
- Λόγω της αποτυχίας των νέων κομμάτων να εξασφαλίσουν έδρες στη Βουλή και του υψηλού ποσοστού αποχής, 48.86% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων δεν αντιπροσωπεύονται μέσω της ψήφου τους στη Βουλή.
Η συμμετοχή των πολιτών, ως αρχή, απορρέει από την πεποίθηση ότι όσοι επηρεάζονται από μια απόφαση έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Όμως, κάτι που πρέπει να τονιστεί εξαρχής είναι ότι η συμμετοχή των πολιτών, για να έχει οποιαδήποτε αξία, δεν πρέπει να θεωρείται ούτε από τους πολίτες ούτε από την εκάστοτε κυβέρνηση ως εμπόδιο για την κυβερνητική δράση, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος της επιτυχίας της. Πώς μπορούν λοιπόν οι πολίτες να συνεχίσουν να επηρεάζουν την πολιτική πέρα από τις εκλογές; Το κάνουν λαμβάνοντας ενεργό ρόλο στη δημοκρατική πολιτική ζωή, διασφαλίζοντας έτσι ότι τα συμφέροντα, οι ανάγκες, οι αξίες και οι απόψεις τους ακούγονται και βρίσκουν ανταπόκριση από την κυβέρνηση και τους εκπροσώπους της. Η συμμετοχή των πολιτών μπορεί να λάβει πολλές μορφές, για παράδειγμα μέσω κοινοτήτων που οργανώνονται γύρω από θέματα που είναι σημαντικά γι’ αυτές, μέσω δημοσίων παρουσιάσεων, εκθέσεων, συζητήσεων και διαδηλώσεων, μέσω πρωτοβουλιών που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων δημιουργώντας, προτείνοντας ή σχολιάζοντας σχέδια, πολιτικές και νομοθεσίες, κλπ.
Δεν αρκεί όμως μια κυβέρνηση απλώς να αποδεχθεί το δικαίωμα συμμετοχής των πολιτών. Πρέπει και να διασφαλίσει ότι είναι πραγματικά εξουσιοδοτημένοι να συμμετάσχουν. Αναγνωρίζοντας αυτό και διευκολύνοντας τους πολίτες να είναι ενεργοί και πολύτιμοι συμμετέχοντες στην πολιτική διαδικασία, οι ηγέτες μπορούν να πετύχουν την ενίσχυση της δημόσιας εμπιστοσύνης, κάτι που δυστυχώς φαίνεται να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα σήμερα στην Κύπρο. Η ύπαρξη πνεύματος συνεργασίας και εμπιστοσύνης μεταξύ των κυβερνώντων και του λαού είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει τους ηγέτες να αποκτήσουν δημόσια υποστήριξη για αποφάσεις, να βγουν από αδιέξοδα, να αποφύγουν δαπανηρές συγκρούσεις και καθυστερήσεις και να οικοδομήσουν καλή θέληση. Σίγουρα, αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί σε μια μέρα, το σημαντικό όμως είναι ότι μπορεί να επιτευχθεί. Υπάρχει πληθώρα εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη της συμμετοχής των πολιτών, όπως η καθιέρωση συνελεύσεων πολιτών και συντονιζόμενων πλατφορμών συζήτησης, η απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών για τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και η συμπερίληψη των πολιτών σε συζητήσεις σχετικά με ζητήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης (π.χ. την τοπική υποδομή, τον δημόσιο χώρο, την κατανομή του προϋπολογισμού και την ιεράρχηση των θεμάτων).
Όταν οι πολίτες αισθάνονται ότι η φωνή τους ακούγεται, εκτιμάται και λαμβάνεται υπόψη, η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών στην κοινωνία ενδυναμώνεται. Μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ενίσχυση της εμπιστοσύνης του λαού και πραγματική ανάπτυξη της οικονομίας.
*Η Ιωάννα Αχιλλέως Ζαβιτσανάκη είναι επιχειρηματίας, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του “Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος”.
