Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Φιλελεύθερος”.

Ο Γάλλος στοχαστής Roland Barthes έγραψε κάποτε πως η πραγματική μας πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία. Κατ’ επέκταση, πατρίδα δεν είναι μόνο ο τόπος που μεγαλώσαμε αλλά και ο τόπος που σπουδάσαμε και διαμορφώσαμε τον εαυτό μας. Είναι ο τόπος που αναπτυχθήκαμε και προβληματιστήκαμε σε όλα τα επίπεδα για το μέλλον μας. Βρέθηκα στην Γκρενόμπλ για σπουδές τέσσερα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή. Ήταν μια πόλη αρκετά αναπτυγμένη, είχε διοργανώσει τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968, μια πόλη με σημαντική τεχνολογική ιστορία και παράδοση.  

Λαμπρό πανεπιστήμιο και πολυτεχνείο. Με μια αξιοπρόσεκτη συνεισφορά στις θετικές επιστήμες, με βραβείο Νόμπελ στη Φυσική (1970), με μεγάλη βιομηχανία και σημαντικές παγκόσμιες επιτυχίες στη Νανοτεχνολογία, στην Πυρηνική Τεχνολογία και στην Ιατρική. Πολλές start-up και μεγάλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας γύρω από την πόλη. Εξήντα χιλιάδες φοιτητές, τριάντα χιλιάδες καθηγητές και ερευνητές, όλα αυτά συνθέτουν σήμερα ένα τεράστιο επιστημονικό πόλο. 

Η πρώτη πόλη στον κόσμο που ηλεκτροδοτήθηκε από υδραυλική ενέργεια το 1875. Πρωτοποριακή στην τεχνολογία της υδραυλικής. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο που το φράγμα του Κούρρη σχεδίασαν και μηχανικοί από το πολυτεχνείο της Γκρενόμπλ.

Μια πόλη με έντονη δημοκρατική παράδοση. Από εδώ πέρασαν μεγάλοι επιστήμονες, με πιο εμβληματική ίσως μορφή τον μαθηματικό Joseph Fourier (1768-1830). Θυμάμαι στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, όταν άρχισε η συζήτηση για τη δημιουργία του τραμ στην πόλη. Υπήρχαν αρκετές αντιδράσεις από τους οδηγούς ταξί, τις εταιρείες λεωφορείων και κυρίως από τους καταστηματάρχες της πόλης. Οι τελευταίοι ήταν έντονα εναντίον, γιατί φοβόντουσαν ότι τα μακρόχρονα έργα για τις γραμμές του τραμ θα δημιουργούσαν τεράστια οικονομικά προβλήματα στις επιχειρήσεις τους. 

Ενώπιον των έντονων αυτών αντιδράσεων, ο Δήμος της πόλης αποφάσισε το 1983 τη διεξαγωγή δημοτικού δημοψηφίσματος για τη δημιουργία ή όχι του τραμ. Η συμμετοχή ήταν χαμηλή, αλλά το ΝΑΙ στο τραμ κέρδισε με 53%. Το 1987 ολοκληρώθηκαν οι πρώτες γραμμές. Από τότε η πόλη άρχισε να αλλάζει εντυπωσιακά στα θέματα συγκοινωνίας και σήμερα έχει πέντε γραμμές συνολικού μήκους 35 χιλιομέτρων. Οι γραμμές έχουν επεκταθεί και στα προάστια της πόλης. Η ίδια η πόλη έγινε πλέον πολύ φιλική στο περιβάλλον, στους πεζούς, στα παιδιά. Τα ποδήλατα στην πόλη πολλαπλασιάστηκαν, κάτι που την κάνει πλέον να μοιάζει με ολλανδική πόλη! Τα αυτοκίνητα εξαφανίστηκαν από το κέντρο της πόλης, από όπου βέβαια εξαφανίστηκαν και οι χώροι στάθμευσης. Αραιά και πού ακούγονται κάποια παράπονα, όλοι όμως στο τέλος παραδέχονται ότι οι αλλαγές που έγιναν είναι θεαματικές και το όφελος τεράστιο. 

Το πιο εντυπωσιακό όμως που αντιλαμβάνεται κανείς σήμερα αναφορικά με την πόλη της Γκρενόμπλ είναι η ποιότητα του αέρα που αναπνέει. Όταν περπατάς στο κέντρο, τα μάτια δεν καίνε πια, ο αέρας είναι ελαφρύς. Επέστρεψε στην πόλη η μυρωδιά του δάσους των Άλπεων. Ένας φίλος γιατρός, μου έλεγε προχθές για το πόσο έχουν μειωθεί τα αναπνευστικά προβλήματα, ειδικά στους ηλικιωμένους. Ακόμα και ο καρκίνος λόγω των καυσαερίων φαίνεται να περιορίζεται.

Μια πόλη άλλαξε ριζικά, έγινε καλύτερη γιατί απλώς άκουσε τους ειδικούς και είχε την πολιτική έμπνευση και θέληση να προχωρήσει.

Θα μου πείτε τώρα γιατί τα γράφω όλα αυτά; Δεν έχω βέβαια σκοπό να γράψω ταξιδιωτικό κείμενο. Θέλω απλώς να φέρω το παράδειγμα αυτό σε αντιπαραβολή με τον δικό μας μικρόκοσμο. Όλοι εμείς οι Κύπριοι, τουλάχιστον της γενεάς της δικής μου, που σπουδάσαμε στο εξωτερικό, έχουμε πολλές παραστάσεις, από δεκάδες χώρες του κόσμου, από εκατοντάδες πόλεις. Και όμως, επιστρέφοντας στην πατρίδα μας, λες και αποδεχόμαστε χωρίς διαμαρτυρία ότι εδώ τίποτα δεν αλλάζει ή ότι αλλάζει, αλλάζει πολύ αργά.

Από την δεκαετία του ‘80 γράφω για το τραμ της Λευκωσίας, τη δεκαετία του ‘90 πολύ περισσότερο. Κυβέρνησαν όλοι. Οι αρμόδιοι το συζητούν, υπουργοί έρχονται και παρέρχονται, επιτροπές συγκοινωνιών αλλάζουν, σύμβουλοι εκατοντάδες, δήμαρχοι «δημαρχεύουν» και μας κοιτάζουν αμήχανα! Ένα πολιτικό σύστημα ανάπηρο και ανήμπορο κρατά τη χώρα στο παρελθόν.

Όλα τα μετράνε με καθαρά μικρο-λογιστικούς όρους. Αδυνατούν να δουν τη μεγάλη εικόνα, να μετρήσουν το τεράστιο όφελος στο μέλλον, αδυνατούν δραματικά να μετρήσουν τα παράπλευρα κέρδη. Εν τω μεταξύ στη Λευκωσία πνιγόμαστε! Χρειάζεται πλέον αγώνας να φθάσεις κάπου στην ώρα σου. Η ταλαιπωρία στους δρόμους των κυπριακών πόλεων ολοένα και αυξάνεται, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να ζούμε εντονότερα το θέμα του κυκλοφοριακού. Αυτοκίνητα σε αργούς ρυθμούς, ουρές μπροστά στα φώτα τροχαίας που δεν λένε να τελειώσουν, αύξηση των ρύπων και κυρίως απώλεια πολύτιμου χρόνου στην άσφαλτο. Η μακρο-οικονομική απώλεια είναι δραματική. Εάν κάποιος προσθέσει μόνο τα χαμένα καύσιμα στις αυτοκίνητο-ουρές για μια εβδομάδα θα αρκούσαν για να κτίσουμε και να εξοπλίσουμε πλήρως ένα σύγχρονο δημοτικό σχολείο!  

To τραμ ανοίγει τον δρόμο για σύγχρονες συγκοινωνίες

Μία άλλη πτυχή του προβλήματος αποτελεί το γεγονός ότι ο μισός σχεδόν πληθυσμός της Λευκωσίας το απόγευμα δεν είναι παραγωγικός, αφού μετατρέπεται σε «μεταφορέα» για τα ιδιαίτερα μαθήματα των παιδιών του. Οι έφηβοι που άνετα θα μπορούσαν να μετακινούνται από μόνοι τους, διαμορφώνοντας έτσι έναν αυτόνομο χαρακτήρα, είναι δέσμιοι της μητέρας ή του πατέρα ή του παππού ή της γιαγιάς για όλες τις μετακινήσεις τους.

Όλες οι προαναφερθείσες «απώλειες» απλώς φέρνουν στην επιφάνεια αποτυχημένες διακυβερνήσεις δεκαετιών. Διακυβερνήσεις χωρίς όραμα, χωρίς πάθος για τον τόπο, χωρίς γνώση και με άγνοια της ιστορίας της τεχνολογικής εξέλιξης. Γιατί όσο και να προσπαθήσουν, δεν θα καταφέρουν ποτέ να βάλουν τον κόσμο στα λεωφορεία. Ας διαβάσουν επιτέλους οι αρμόδιοι λίγο για την κοινωνιολογία των μεταφορών. 

Με αυτά τα δεδομένα το τραμ της Λευκωσίας είναι μια αναγκαιότητα. Η λειτουργία γραμμής ηλεκτρικού τραμ στη Λευκωσία, με στόχο τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, την εξοικονόμηση ενέργειας, τον περιορισμό της τροχαίας κίνησης στην πρωτεύουσα, αλλά και τη μείωση της ρύπανσης στην ατμόσφαιρα, είναι σήμερα όχι μόνο αναγκαία αλλά και αυτονόητη.  

Η πρόταση για τη δημιουργία του τραμ, εάν εφαρμοστεί, ανοίγει τον δρόμο για σύγχρονες συγκοινωνίες ανάμεσα στις πόλεις. Για να γίνουν εφικτές οι νέες υπεραστικές συγκοινωνίες θα πρέπει πρώτα να στηριχτούν από νέα αστικά δίκτυα. Το τραμ της Λευκωσίας είναι μόνο η αρχή, για να μπορέσουν να ακολουθήσουν οι άλλες πόλεις.

Εδώ και πολλά χρόνια δίνονται κάποια αντι-επιχειρήματα γύρω από το σχέδιο για το τραμ της Λευκωσίας. Ένα από αυτά είναι ο περιορισμένος πληθυσμός της πρωτεύουσας. Οι διεθνείς εμπειρίες όμως καταρρίπτουν από μόνες τους το συγκεκριμένο επιχείρημα. Για παράδειγμα η πόλη της Ορλεάνης στη Γαλλία, με ισοδύναμο πληθυσμό, διαθέτει ήδη ένα σύγχρονο τραμ και το έργο εξελίσσεται χρόνο με τον χρόνο. Λειτουργεί στην πόλη της Metz με πληθυσμό 114 χιλιάδες. Η πόλης τη Γκρενόμπλ δεν είναι μεγαλύτερη από τη μείζονα Λευκωσία. Η Λευκωσία έχει την πληθυσμιακή πυκνότητα που μπορεί να δικαιολογήσει πλήρως την αναγκαία επένδυση. Επιπρόσθετα, η προοπτική της επανένωσης της πόλης θα επιταχύνει την οικονομική απόσβεση του έργου, δημιουργώντας, μεταξύ άλλων, και συνθήκες κοινωνικής συνεύρεσης. 

Μισό δισ. ευρώ το κόστος της επένδυσης

Ας δούμε τώρα κάποιες μακρο-οικονομικές αλήθειες εν συντομία. Το κόστος ενός τραμ κατά μέσω όρο ανέρχεται περίπου στα 12,5 εκατομμύρια ευρώ, ανά χιλιόμετρο. Εάν δηλαδή η Λευκωσία αποκτήσει ένα τέτοιο μέσο μήκος γραμμών 40 χιλιομέτρων θα μιλάμε για μισό δισεκατομμύριο ευρώ. Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι πλέον καταγεγραμμένο ότι σε κάθε πόλη που δημιουργείται ένα τέτοιο έργο αφαιρούνται 1,2 αυτοκίνητα ανά οικογένεια μέσα στην επόμενη πενταετία. Δηλαδή θα αφαιρεθεί από τη μείζονα Λευκωσία των 50 χιλιάδων οικογενειών ένας αριθμός ίσος με 60 χιλιάδες αυτοκίνητα. Εάν υποθέσουμε το κόστος κάθε αυτοκινήτου στις 10 χιλιάδες ευρώ, αυτό θα ισοδυναμεί με μια μακρο-οικονομική εξοικονόμηση των 600 εκατ. ευρώ, κάτι που υπερκαλύπτει το κόστος του τραμ. Μέρος του έργου μπορούμε να το εντάξουμε στα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ και επιπλέον χρησιμοποιώντας έξυπνη πράσινη ενέργεια να έχουμε επιπλέον σοβαρές χρηματοδοτήσεις από την ΕΕ.

Χρησιμοποιώντας το τραμ για να ενώσουμε τη μοιρασμένη πόλη της Λευκωσίας θα βρίσκαμε πολλούς που θα πρόσθεταν στο έργο αυτό! Υπάρχουν πολλά που δεν μπορούν να υπολογίσουν οι λογιστές. Την αξία του χρόνου, την ηρεμία της ήσυχης πόλης, την πολεοδομική αναβάθμιση, την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε, τον περιορισμό των κρουσμάτων καρκίνου από τους ρύπους, των περιορισμών των δυστυχημάτων, την ελευθερία που προσφέρεις στα παιδιά να κινούνται με ασφάλεια μόνα τους, τον κοινωνικό αντίκτυπο να συναντώνται οι άνθρωποι κάθε πρωί σε ένα φιλικό μέσο και τέλος την περηφάνεια της δημιουργίας που προσδίδει σε μια κοινωνία.

Ποιος λοιπόν θα είναι ο μεγάλος κερδισμένος από ένα τέτοιο έργο; Μα ασφαλώς οι πολίτες που θα αποκτήσουν ένα σημαντικό κοινωνικό μισθό. Ποιοι θα είναι οι χαμένοι; Οι εισαγωγείς αυτοκίνητων και πετρελαιοειδών! Ίσως αυτή να είναι και η αιτία που δεν γίνεται και το συζητούν για 30 τόσα χρόνια. Όλοι οι αριθμοί συμφωνούν στην προοπτική και την ορθότητα της επένδυσης. Θα την επιτρέψουν όμως τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που είναι πίσω από τη λογική του δόγματος «άνθρωπος και αυτοκίνητο»; Το μέλλον θα το δείξει. Γράφω αυτό το γράμμα περιμένοντας το τρένο για το Παρίσι. Το περιβόητο γρήγορο τρένο TGV. Θυμάμαι το 1978 αυτή η απόσταση ήθελε 7 σχεδόν ώρες, σήμερα 3 ώρες ακριβώς. Ο χρόνος είναι χρήμα! Εμείς ακόμη ζούμε στον μονοδιάστατο χώρο των ιδεολογημάτων μας. Αλήθεια τι είναι αυτό που μας εμποδίζει να γίνουμε μια σύγχρονη χώρα; Γιατί δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τον κακό μας εαυτό; Γιατί δεν πορευόμαστε προς το μέλλον; 

Στο τέλος της μέρας, ένα όνειρο που ονειρευόμαστε μόνοι μας είναι απλώς ένα όνειρο. Ένα όνειρο που ονειρευόμαστε μαζί με άλλους είναι μια πραγματικότητα. Θα παλεύω γι’ αυτό το όνειρο μαζί με όσους θέλουν να το κάνουν πραγματικότητα!

Ο *Κωνσταντίνος Χριστοφίδης είναι καθηγητής, τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου και Γενικός Συντονιστής του «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος».