Για μια διαρκή ειρήνη

Του Παναγιώτη Χριστιά*

Πληρούνται άραγε οι προϋποθέσεις για μια διαρκή ειρήνη ανάμεσα στην Τουρκία, από τη μία πλευρά, και την Ελλάδα και την Κύπρο, από την άλλη; Ή μήπως οποιαδήποτε συμφωνία κι αν επιτευχθεί θα είναι μια απλή ανακωχή για κάποιο, μικρότερο ή μεγαλύτερο, χρονικό διάστημα, κατά το οποίο οι δυο πλευρές θα προετοιμάζονται για τον επόμενο κύκλο εχθροπραξιών ακολουθώντας πιστά τη ρωμαϊκή αρχή: «εάν επιθυμείς την ειρήνη, προετοίμαζε τον πόλεμο» (sivis pacem, para bellum); Στα 1795 ο Γερμανός φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ δημοσιεύει ένα σύντομο δοκίμιο «Για τη διαρκή ειρήνη». Το κείμενο περιλαμβάνει έξι εισαγωγικά και τρία οριστικά άρθρα, τα οποία, εάν και εφόσον υλοποιηθούν, εξασφαλίζουν αιώνια ειρήνη μεταξύ των Εθνών-Κρατών.

Τα προκαταρκτικά άρθρα αφορούν την εμπιστοσύνη και την εχθρότητα ανάμεσα στα έθνη. Χωρίς ειλικρινή εμπιστοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη. Η εμπιστοσύνη αυτή δεν είναι τεχνικής φύσης, όπως τα «μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης» ή οι «μηχανισμοί αποφυγής σύγκρουσης». Αυτά είναι μέτρα σε περίοδο πολέμου, όχι ειρήνης. Η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους λαούς πρέπει να είναι το προϊόν των εθνικών ιστορικών συνειδήσεων, πρέπει να αποτυπώνεται στις γλώσσες και τα έθιμα των λαών. Ο Παναγιώτης Κονδύλης έγραφε στη Θεωρία του πολέμου (1988) ότι η εχθρότητα ανάμεσα στους λαούς είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κήρυξη και τη διεξαγωγή ενός πολέμου. Θα πρέπει, λέει ο Καντ, τα έθνη να επιθυμούν την πραγματική ειρήνη που θα βάλει τέλος σε όλους τους πολέμους και όχι απλά μια συνθήκη που θα τερματίσει έναν γύρο εχθροπραξιών και θα αφήνει ορθάνοιχτη την πόρτα σε μια νέα πολιτική και στρατιωτική αντιπαράθεση. Για παράδειγμα, έθνη ανάμεσα στα οποία υπάρχουν ανυπέρβλητες διαφορές και διεκδικήσεις, οι οποίες παραμένουν κρυφές και δεν τίθενται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μπορούν να οδηγήσουν σε μια ακόμη «συνθήκη ειρήνης» αλλά όχι και στην επιδιωκόμενη κατάσταση διαρκούς ειρήνης. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι αν συζητηθούν θα δοθεί λύση. Οι συνεχείς διεκδικήσεις εκ μέρους ενός κράτους το οδηγούν σε μια διαρκή κατάσταση πολέμου ή απειλής πολέμου, κάτι που για τον φιλόσοφο του Königsburg είναι το ίδιο. Απόδειξη και αποτέλεσμα αυτών των διεκδικήσεων έναντι των γειτόνων είναι η κούρσα εξοπλισμών στην οποία τέτοια ετοιμοπόλεμα κράτη επιδίδονται. Δεν ξοδεύουν απλά και μόνο τα εισοδήματα των πολιτών τους διατηρώντας πολυδάπανες στρατιές αλλά και υποθηκεύουν το μέλλον των μελλοντικών γενεών με δυσβάστακτα δάνεια για περαιτέρω εξοπλισμούς.

Ο θεμελιώδης όμως εισαγωγικός όρος για τον Καντ, ο οποίος, εάν δεν ικανοποιηθεί, καθιστά οποιαδήποτε εμπιστοσύνη και κατ’επέκταση οποιαδήποτε ειρήνη απλά αδύνατες είναι ο ακόλουθος: «Κανένα κράτος δεν πρέπει να προβεί κατά τη διάρκεια του πολέμου σε εχθροπραξίες που θα καθιστούσαν αδύνατη την αμοιβαία εμπιστοσύνη σε μια μελλοντική περίοδο ειρήνης» (έκτο εισαγωγικό άρθρο). Μετά την εμπειρία του «αιώνα των άκρων», οι γενοκτονίες αποτελούν την πιο ακραία μορφή εχθροπραξιών που υπονομεύουν κάθε μελλοντική ειρήνη. Για να κατανοήσουμε τι σημαίνει αυτό αρκεί να συγκρίνουμε την ιστορική εμπειρία δύο εθνών που έχουν διαπράξει γενοκτονίες κατά τον 20o αιώνα, τη Γερμανία και την Τουρκία. Η πρώτη, μετά την απελευθέρωση των στρατοπέδων εξόντωσης, αναγνώρισε με ειλικρινή μεταμέλεια και ηθική ταπείνωση τα εγκλήματα που διέπραξε κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κατά των Εβραίων, των Τσιγγάνων και άλλων μειονοτήτων ή εθνικών πληθυσμών. Αποδέχθηκε τη συλλογική ενοχή της και δούλεψε σκληρά με όλες τις ηθικές εθνικές της δυνάμεις ώστε κάτι τέτοιο να μην συμβεί ποτέ ξανά. Εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και υπηρετεί πιστά το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και την ιστορική εγκαθίδρυση της διαρκούς ειρήνης στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Αντίθετα, η τελευταία, παρότι έχει διαπράξει τουλάχιστον τρεις γενοκτονίες, των Αρμενίων (1915-1923), των Ποντίων (1916-1923) και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας (1914-1923), αλλά και τις σφαγές κατά του Κυπριακού ελληνισμού το 1974, όχι μόνο δεν έχει δείξει ίχνος μεταμέλειας αλλά επιδίδεται εμμονικά στην εθνική πολιτική του αναθεωρητισμού, διώκοντας συστηματικά ακόμη και τους ίδιους της τους πολίτες, ιστορικούς και ακαδημαϊκούς, οι οποίοι αναγνωρίζουν τις γενοκτονίες και τα εγκλήματα. Πώς μπορούν λοιπόν λαοί που έχουν υποστεί τις φρικαλεότητες μιας γενοκτονίας να δείξουν εμπιστοσύνη απέναντι σε θύτες που δεν αναγνωρίζουν καν ότι έσφαλαν; Ο θεμελιώδης και ουσιαστικός όρος για την επίτευξη της διαρκούς ειρήνης τίθεται από τον Καντ στο πρώτο από τα τρία οριστικά του άρθρα: «Το πολιτικό σύνταγμα κάθε κράτους θα είναι ρεπουμπλικανικό». Η ρεπουμπλικανική πολιτική μορφή (Republic) είναι η μόνη που πηγάζει από το κοινωνικό συμβόλαιο, αναγνωρίζει τη λαϊκή κυριαρχία και στηρίζει την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων στο Κράτος δικαίου. Η έλευση της νεωτερικής πολιτικής μορφής του Έθνους-Κράτους κατήργησε τον φεουδαλισμό, τα Βασίλεια και τις Αυτοκρατορίες μέσω μιας ιστορικής διεργασίας άνω των έξι αιώνων στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο. Ο λόγος για τον οποίο, την εποχή που γράφει ο Kant, η διαρκής ειρήνη δεν είναι το «γλυκό όνειρο των φιλοσόφων» αλλά μια πραγματική δυνατότητα του Ευρωπαίου Ανθρώπου, είναι ότι, μετά τη Γαλλική Επανάσταση, όλα τα Ευρωπαϊκά έθνη καλούνται πλέον το ένα μετά το άλλο να υιοθετήσουν τη ρεπουμπλικανική μορφή συντάγματος. Αυτή στην ουσία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της οικοδόμησης της διαρκούς ειρήνης. Είναι όμως η Τουρκία Έθνος-Κράτος, Κράτος με ρεπουμπλικανικό σύνταγμα, ή απλά μια Αυτοκρατορία που ωθήθηκε βίαια να εισέλθει στην πολιτική νεωτερικότητα χωρίς στην ουσία να αποβάλει ποτέ την παλαιά πολιτική της μορφή;

Όλα δείχνουν ότι πίσω από τους τυπικούς θεσμούς μιας Δημοκρατίας (Republic), οι οποίοι στην ουσία δεν ενεργοποιήθηκαν ποτέ, αφού την καλή τους λειτουργία εγγυόταν ανέκαθεν ο τουρκικός στρατός, βρίσκεται σήμερα όχι απλά το φάσμα αλλά το σώμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτός είναι και ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο μια διαρκής ειρήνη με την Τουρκία είναι σήμερα ευσεβής πόθος. Αυτό βέβαια επ’ ουδενί λόγω δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη, η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να αρνιούνται την όποια προσπάθεια ειρήνευσης με όλη την καλή τους θέληση. Σημαίνει απλά ότι η αρχαία ρωμαϊκή πολιτική σοφία είναι πάντα επίκαιρη.

*Ο Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου, εταίρος του ερευνητικού κέντρου «Ευρωπαϊκές Δυναμικές» του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου και μέλος του “Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος”.

New Wave News

Ενημερωθείτε πρώτοι για τις εξελίξεις και την πορεία του κινήματος!

* Με την αποστολή του email σας αποδέχεστε την επεξεργασία του για σκοπούς ενημέρωσής σας σχετικά με τα νέα του Κινήματος. Μπορείτε να αφαιρέσετε τα στοιχεία σας ανα πάσα στιγμή. Τα στοιχεία σας τυγχάνουν χειρισμού στη βάση της Πολιτικής Διαχείρισης Προσωπικών Δεδομένων του Κινήματος.

Νέο Κύμα - Volt Cyprus
X