Χαρίδημος Κ. Τσούκας*

Τα μέτρα για την αντιμετώπιση της διαφθοράς που εξήγγειλε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και η Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Γιολίτη είναι ένα αναπόφευκτο μέρος του πολιτικού θεάτρου. Τα μέτρα – οι «τρεις πυλώνες», όπως περιγράφονται – συμβολίζουν τη θεατρικότητα της πολιτικής στις νεωτερικές κοινωνίες: πολίτες και κυβέρνηση μετέχουν στο σύγχρονο «δράμα» της ορθολογικής διακυβέρνησης. Τι θα πει αυτό; Οι πολίτες αναμένουν ορθολογική διακυβέρνηση (: αντιμετώπιση παθογενειών) και η κυβέρνηση εμφανίζεται να παρέχει ορθολογική διακυβέρνηση (: συνταγογραφεί φάρμακα για την αντιμετώπιση των παθογενειών).

Εξηγούμαι. Κανείς δεν γνωρίζει αν θα αποδώσουν τα μέτρα, καθότι δεν αναφέρονται σε ένα φαινόμενο που επιδέχεται ακριβή ανάλυση αιτίου-αιτιατού. Αυτό που επιτελούν είναι να δώσουν την εντύπωση ότι, όπως στο θέατρο, υπάρχει διανομή ρόλων, το σενάριο είναι αληθοφανές, τα σκηνικά κατάλληλα, και ο καθένας θα παίξει το ρόλο του όπως αναμένεται. Το πολιτικό έργο που ανεβαίνει είναι αυτό της «ορθολογικότητας»: η κυβέρνηση γνωρίζει το πρόβλημα και διαθέτει τρόπους για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Το έργο πρέπει να παιχτεί προκειμένου η κυβέρνηση να κερδίσει την ηθική νομιμοποίηση, να συντηρήσει δηλαδή την προσδοκία που έχουμε ως πολίτες ότι συμπεριφέρεται όπως αναμένεται μια σύγχρονη κυβέρνηση να συμπεριφέρεται – ορθολογικά.

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Δέσμη μέτρων κυρίως δομικού – νομοθετικού – χαρακτήρα – δεν είναι τυχαίος ο όρος «πυλώνες». Οι δομές, οι διαδικασίες και τα συστήματα είναι αυτά που ελέγχουν οι κυβερνήσεις. Επιπλέον είναι αυτά με τα οποία, κατ’ αρχάς, σηματοδοτούν στους πολίτες ότι ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Σε πιθανές επικρίσεις, η απάντηση είναι εύκολη και, σε πρώτη ανάγνωση, πειστική – “ιδού τα μέτρα που πήραμε”.

Τι είδους μέτρα είναι αυτά που εξαγγέλθηκαν; Δύο ειδών – δομικά-συστημικά και παιδευτικά-ενημερωτικά. Τα δομικά-συστημικά είναι τα αναμενόμενα, με βάση τις διεθνείς πρακτικές και τις συστάσεις διεθνώς οργανισμών – Μονάδες Εσωτερικού Ελέγχου στα υπουργεία και οργανισμούς δημοσίου δικαίου, Εθνική Υπηρεσία Ακεραιότητας, Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς, Ανεξάρτητη Επιτροπή Προσλήψεων, Προαγωγών και Μετακινήσεων, Κώδικες Δεοντολογίας, κλπ. Τα παιδευτικά-ενημερωτικά αφορούν σε εκπαίδευση δημοσίων λειτουργών, μαθητών, και «ενημέρωση της κοινωνίας» για θέματα διαφθοράς.

Πώς τα αξιολογούμε; Κακής ποιότητας πολιτικό θέατρο. Πρώτον, όλα τα μέτρα είναι εξόχως γενικόλογα. Μοιάζουν με τυλιγμένα δώρα, των οποίων το περιεχόμενο παραμένει αδιευκρίνιστο. Αυτό από μόνο του μειώνει την ποιότητα του «θεάτρου», στο μέτρο που αποπνέει προχειρότητα, δηλαδή μη σοβαρότητα. Ποιες θα είναι οι αρμοδιότητες της Αρχής κατά της Διαφθοράς και της Επιτροπής Προσλήψεων; Τι θα πει το χιλιοειπωμένο «Εκσυγχρονισμός Δημόσιας Υπηρεσίας»; Πώς σχετίζονται η «Μονάδα Καταπολέμησης της Διαφθοράς υπό την καθοδήγηση του Γενικού Εισαγγελέα» με τη «Μονάδα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος στην Αστυνομία» και την Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς; Το είδους αρχιτεκτονική έχει στο μυαλό της η κυβέρνηση; Άγνωστο. Θα αναμένουμε τις αναρτήσεις της κ. Γιολίτη στο Twitter και το Instagram.

Δεύτερον, τα μέτρα αποπνέουν πατερναλισμό. Η διαφθορά, εμμέσως ομολογείται, οφείλεται (και) στην έλλειψη «ευαισθητοποίησης» της κοινωνίας, των δημοσίων λειτουργών, και των μαθητών. Από που συνάγεται κάτι τέτοιο; Τα διεφθαρμένα στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης ή ο καταδικασθείς για διαφθορά πρώην Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας δεν ήταν επαρκώς «ενημερωμένοι»; Από τους «εντιμότατους» κκ. Συλλούρη και Τζιοβάνη έλειπε η «ευαισθητοποίηση»; Ο καπάτσος δικηγόρος του «this is Cyprus», με την εικόνα του Γκάντι πίσω από το γραφείο του, πρέπει να περάσει από αναμορφωτήριο για να αποκτήσει «συνείδηση μηδενικής ανοχής» στη διαφθορά;

Η ποιότητα του πολιτικού «θεάτρου» μειώνεται όταν αυτό περιπίπτει σε αφελή διδακτισμό για σχολιαρόπαιδα – θυμίζει μαοϊκής εμπνεύσεως σκετς. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν κατανοεί ότι η κοινωνία απαρτίζεται από νοήμονες ενήλικες πολίτες, οι οποίοι, συνήθως, μια χαρά γνωρίζουν τι συνιστά διαφθορά, αποκαλύπτει την κενότητα του πολιτικού της λόγου. Μουρμουρίζει αμήχανα γιατί αδυνατεί να εκφραστεί συγκροτημένα.

Τρίτον, το ακροατήριο δεν πείθεται για τους «πυλώνες» γιατί το έργο το έχει ξαναδεί και ήταν και τότε κακοπαιγμένο. Ένα από τα μέτρα στον «δεύτερο πυλώνα» είναι η «θέσπιση ή ενδυνάμωση του Κώδικα Δεοντολογίας: Υπουργικό Συμβούλιο, Βουλή των Αντιπροσώπων […]». Ερώτημα: τήρησε τον υφιστάμενο Κώδικα Δεοντολογίας του Υπουργικού Συμβουλίου ο Πρόεδρος Αναστασιάδης όταν ταξίδεψε στις Σεϋχέλλες με ιδιωτικό αεροπλάνου πλούσιου Σαουδάραβα εμίρη, ο οποίος, μάλιστα, προμηθεύτηκε κυπριακό διαβατήριο;

Ένα από τα μέτρα του «τρίτου πυλώνα» (!) είναι η «Σύσταση Επιστημονικού Συμβουλίου από ακαδημαϊκούς και άτομα της κοινωνίας των πολιτών με ειδικές γνώσεις υπο την Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης». Αν και δεν μπορώ να φανταστώ πολλούς σοβαρούς ανθρώπους που θα θελήσουν να τεθούν «υπό» την κ. Γιολίτη, η μέχρι τώρα εμπειρία από τη σύσταση παρομοίων Συμβουλίων είναι αποκαρδιωτική.

Πόσο σοβαρά πήρε η κυβέρνηση Αναστασιάδη το Συμβούλιο Γεωστρατηγικών Μελετών που ή ίδια σύστησε; Πόση σημασία έδωσε στο Συμβούλιο Οικονομίας, με πρόεδρο τον Νομπελίστα Χριστόφορο Πισσαρίδη; Ο ίδιος ο κ. Πισσαρίδης έχει δημοσίως αναφέρει σε εκδήλωση του «Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος» (22/10/20, https://www.youtube.com/watch?v=HW-idM0I_IQ) πόσο περιθωριοποιημένο ήταν το Συμβούλιο και πόσο απογοητευτική ήταν η συναφής εμπειρία του. Με λίγα λόγια: η κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν μας έχει πείσει ότι παίρνει στα σοβαρά τα διάφορα επιστημονικά Συμβούλια που κατά καιρούς συστήνει. Γιατί να πιστέψουμε ότι το Επιστημονικό Συμβούλιο που σχεδιάζει για τη διαφθορά θα τύχει καλύτερης τύχης; Το πιθανότερο είναι ότι θα λειτουργήσει ως ένα ακόμα φύλλο συκής.

Όταν το πολιτικό θέατρο είναι υψηλής ποιότητας, οι κυβερνήσεις θέτουν σαφείς και φιλόδοξους στόχους, εκπονούν λεπτομερή και σαφή σχέδια, υιοθετούν αξιόπιστες δεσμεύσεις, στελεχώνουν τους σχετικούς φορείς με πραγματικά ανεξάρτητους και ικανούς ανθρώπους, προνοούν ρητώς να μην υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων, μεριμνούν εμπράκτως για την αξιοπιστία τους και, κυρίως, με τη συμπεριφορά τους δίνουν το παράδειγμα της αλλαγής που επαγγέλλονται. Το πολιτικό θέατρο της ορθολογικότητας είναι απαιτητικό. Δευτεροκλασάτοι σκηνοθέτες και ηθοποιοί δεν επιβιώνουν. Ίσως στο επόμενο ταξίδι του στις Σεϋχέλλες, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης θελήσει να προβληματιστεί πάνω σε αυτό, διαβάζοντας το βιβλίο του πρώην στενού συνεργάτη του Μ. Δρουσιώτη «Η Συμμορία», κατά προτίμηση χωρίς ουίσκι και χωρίς τη συντροφιά πλούσιων εμίρηδων οι οποίοι δεν ενδιαφέρονται για τέτοιες λεπτομέρειες.

*Ο Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστημίο Κύπρου, Αντεπιστέλλον Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών και μέλος του 77μελούς συμβουλίου του “Νέο Κύμα – Η Άλλη Κύπρος”.