Η σχολική εκπαίδευση διαμορφώθηκε και οργανώθηκε όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα. Σήμερα, η πανδημία που βιώνουμε διεθνώς, έχει φέρει αυτό το θεσμό ενώπιον μίας νέας πραγματικότητας μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σε μόλις λίγες εβδομάδες, συγκεκριμένα από τις 16/02/2020 μέχρι τις 08/04/2020, έχουν κλείσει τα περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά το παγκόσμιο ώστε να περιοριστεί η εξάπλωση του ιού COVID-19. Ως εκ τούτου, έχει, σύμφωνα με την ΟΥΝΕΣΚΟ, επηρεαστεί το 91,3% του συνόλου των εγγεγραμμένων μαθητών (στατιστικά στοιχεία για την προ-σχολική, πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, και ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση).
Η παροχή εκπαίδευσης στα παιδιά, δε θα μπορούσε να σταματήσει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Το κλείσιμο των σχολείων αντιμετωπίστηκε από τις Κυβερνήσεις των χωρών σχεδόν άμεσα με την παροχή – ή την ενίσχυση της ήδη παρεχόμενης – εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οι περισσότερες χώρες πρότειναν στους εκπαιδευτικούς τη χρήση διάφορων εφαρμογών που προσφέρονται, ώστε από τη μία να συνεχιστεί η επικοινωνία τους με μαθητές και γονείς και από την άλλη να συνεχίσουν να διδάσκουν. Ακόμα, σε κάποιες χώρες προσφέρονται εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω της τηλεόρασης και άλλων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Στην Κύπρο για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Υπουργό Παιδείας, το Υπουργείο διοργανώνει σε συνεργασία με κάποιους τηλεοπτικούς σταθμούς ειδικό πρόγραμμα το οποίο απευθύνεται σε παιδιά μικρότερων ηλικιών.
Κάποιες Κυβερνήσεις φαίνεται να προνόησαν όσον αφορά στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας στην παροχή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που αναπόφευκτα θα προέκυπτε. Για παράδειγμα, σε κάποιες χώρες, σύμφωνα με την ΟΥΝΕΣΚΟ, δόθηκαν ηλεκτρονικές συσκευές και επιδόματα για εγκατάσταση διαδικτύου (Κίνα) ή ταχυδρομήθηκαν τα φύλλα εργασίας στο σπίτι (Πορτογαλία, Γαλλία). Στην Κύπρο, ένα μέτρο αντιμετώπισης της ανισότητας σύμφωνα με τον Υπουργό Παιδείας, ήταν η συνεργασία με ιδιωτικούς φορείς που εκδήλωσαν την πρόθεσή τους να συνεισφέρουν σε νοικοκυριά που δεν είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο ή δεν είχαν ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Προβληματισμός για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και για το μέλλον του σχολείου:
Σίγουρα η απόφαση των Κυβερνήσεων διεθνώς για παροχή εξ αποστάσεως διδασκαλίας στις διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης είναι ένα θετικό βήμα, αφού θα δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές να συνεχίσουν να μορφώνονται παρά τον κατ’ οίκον περιορισμό. Ακόμα, η εξ αποστάσεως διδασκαλία φαίνεται να παρουσιάζει αρκετά θετικά στοιχεία ακόμα και σε περιόδους που δεν την θέτουν ως «υποχρεωτική» (για παράδειγμα, πολλοί φοιτητές που δεν μπορούν να παραμείνουν στο εξωτερικό για οικονομικούς και άλλους λόγους, μπορούν να την επιλέξουν ως εναλλακτική κ.ο.κ.). Παρόλα αυτά, η ανησυχία για την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, την υγιή κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών όσο και για το μέλλον του σχολείου παραμένει.
Πολλοί αναφέρουν τα θετικά που προκύπτουν από την εξ αποστάσεως διδασκαλία. Φυσικά, δεν αμφιβάλλουμε πως τα οφέλη, ειδικά σε τέτοιες περιόδους, είναι πολλά αλλά δεν πρέπει να αποσιωπούνται και οι προβληματισμοί που προκύπτουν. Πώς μπορούν οι Κυβερνήσεις να ελέγξουν την εκπαίδευση που λαμβάνει ένα παιδί το οποίο μεγαλώνει σε ένα μη υγιές οικογενειακό περιβάλλον; Έχουν όλα τα παιδιά το κατάλληλο περιβάλλον στο σπίτι ώστε να έχουν την ευχέρεια να δώσουν τη σημασία που χρειάζεται στον/στην εκπαιδευτικό που βρίσκεται στην οθόνη του υπολογιστή τους (έστω και αν το κράτος τους παρείχε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή (Η/Υ) αλλά και την πρόσβαση στο διαδίκτυο); Μπορεί ένα παιδί από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο να έχει την ίδια βοήθεια από τους γονείς του στην επίλυση των εκτυπωμένων φυλλαδίων που του παρείχε η Κυβέρνηση; Ακόμα και αν ο γονέας επιμορφώνεται μέσα από διάφορα προγράμματα, το δικό του επίπεδο εκπαίδευσης ίσως επηρεάσει άμεσα το επίπεδο εκπαίδευσης του παιδιού του. Πώς μπορεί ο/η εκπαιδευτικός να διαφοροποιήσει τη διδασκαλία του για ένα παιδί – ή για μια ομάδα παιδιών – που το χρειάζεται μέσα από την οθόνη του Η/Υ χωρίς να νιώσει το παιδί (ή η ομάδα παιδιών) ότι στιγματίζεται; Τι συμβαίνει στην περίπτωση ξαφνικού προβλήματος σύνδεσης στο διαδίκτυο στο σπίτι ενός παιδιού; Πώς αναπληρώνεται αυτό το κενό στη μαθησιακή διαδικασία; Τι γίνεται με την παροχή εκπαίδευσης στα παιδιά προ-σχολικής ηλικίας; Ακόμα, υπάρχει έλεγχος από τους αρμόδιους φορείς ότι όλα τα παιδιά απέκτησαν Η/Υ και έχουν πρόσβαση στα προγράμματα που θεωρούνται αναγκαία για τη διεξαγωγή της εξ αποστάσεως διδασκαλίας (π.χ. Microsoft Teams); Υπάρχει έλεγχος από αυτούς του φορείς ότι τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον Η/Υ και το διαδίκτυο έχουν επίβλεψη κατά τη διάρκεια της χρήσης τους και ότι τα χρησιμοποιούν σε ένα υγιές και υποστηρικτικό περιβάλλον;
Επιπροσθέτως, το «διαδικτυακό σχολείο» δεν παρέχει στα παιδιά τις ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης που παρέχει η τάξη και η αυλή του σχολείου. Μπορεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να χρησιμοποιούνται ευρέως για την επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, ειδικά αυτήν την περίοδο, όμως ένα παιδί μικρής ηλικίας δεν μπορεί να κοινωνικοποιηθεί επαρκώς επικοινωνώντας μέσα από μία οθόνη. Το σχολείο δίνει έντονα ερεθίσματα στα παιδιά (εντονότερα από αυτά που δίνει η οικογένεια) ώστε να γίνουν κοινωνικά όντα και να μάθουν τους κανόνες της κοινωνίας (Μούλου, 2012). Η εξ αποστάσεως διδασκαλία μπορεί να προσφέρει αρκετά στα παιδιά αλλά σίγουρα δεν μπορεί να τους προσφέρει την κοινωνικοποίηση που θα τους πρόσφερε το περιβάλλον του σχολείου.
Σύμφωνα με τους Tam & El-Azar (2020), παρά το ότι οι αλλαγές στην εκπαίδευση προκάλεσαν ταλαιπωρία διεθνώς, έδωσαν και αρκετά παραδείγματα καινοτομίας στον τομέα που – αν και νωρίς να κρίνουμε πώς θα επηρεάσουν την εκπαίδευση στο μέλλον – σύμφωνα με κάποιες ενδείξεις θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο μακροχρόνια στην εκπαιδευτική καινοτομία και ψηφιοποίηση. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τα όσα προαναφέρθηκαν (και που ήταν μόνο μερικοί από τους προβληματισμούς που μπορεί να προκύψουν για τη διαδικτυακή παροχή εκπαίδευσης), δεν πρέπει να ξεχνάμε το ρόλο που διαδραματίζει η σχολική τάξη, έναν ρόλο που η ψηφιακή σχολική τάξη δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως. Η τεχνολογία μπορεί να βοηθά σε περιστάσεις όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα και είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται ως υποστηρικτική στη διδασκαλία ακόμα και μετά το τέλος αυτής της δύσκολης περιόδου. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι οι ευκαιρίες άμεσης αλληλεπίδρασης που δίνει η πραγματική τάξη δεν μπορούν να δοθούν μέσα από την άψυχη ψηφιοποιημένη πλατφόρμα παροχής εκπαίδευσης. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία ίσως – με όλα τα προβλήματα που έχει – να είναι μια καλή προσωρινή λύση στη βάση των δεδομένων που έχουν οι Κυβερνήσεις στα χέρια τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως πως οι συνθήκες αλληλεπίδρασης της πραγματικής τάξης απαντούν αν όχι στο μέγιστο, τουλάχιστον σε ικανοποιητικό βαθμό στους προβληματισμούς που έθεσα πιο πάνω. Είμαι σίγουρη πως αυτό μπορούν να το επιβεβαιώσουν όλοι οι εκπαιδευτικοί που παρόλο που συνεχίζουν να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό πίσω από την οθόνη του Η/Υ τους, δηλώνουν πως έχουν πεθυμήσει τα παιδιά τους και την ουσιαστική αλληλεπίδρασή τους με αυτά!
*Χριστιάνα Κυπριανίδου
Διδακτορική Φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
Τμήμα Επιστημών της Αγωγής
Αναλυτικά Προγράμματα, Διδασκαλία και Συγκριτική Παιδαγωγική
Μέλος της Θεματικής Επιτροπής για την Παιδεία, του “Νέου Κύματος – Η Άλλη Κύπρος”
Tam, G. and El-Azar, D. (2020), 3 ways the coronavirus pandemic could reshape education.
Μούλου, Θ. (2012), Κοινωνικοποίηση στο σχολείο.
ΟΥΝΕΣΚΟ (2020), Covid-19 Educational Disruption and Response
(τελευταία επίσκεψη στα πιο πάνω άρθρα έγινε στις: 06 Απριλίου 2020).
